با کمی تاخیر، به یاد یکی از آهنگسازان متعهد ایران... مرحوم بابک بیات، به بهانۀ سالروز درگذشت ایشان(5 آذر 85)

در ابتدای امر، نوشته ای را تقدیم دوستان می کنم به قلم خودشان، برگرفته از جلد نخست کتاب ((مردان موسیقی سنتی و نوین ایران-تالیف حبیب الله نصیری فر))

 (( در خرداد ماه سال 1325 در تهران کوچۀ روزبه محلۀ پل چوبی متولد شدم و پس از یکسال به خیابان هفده شهریور سه راه شکوفه خیابان کرمان نقل مکان کردیم، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همین مکان به پایان بردم، از همان طفولیت با خواندن و موسیقی انس و الفت و علاقه داشتم. ولی یادم هست هفده ساله بودم که یکی از دوستان هنرمندم آقای میلاد کیایی مرا با نت موسیقی آشنا ساخت و از این به بعد بود که راه خود را یافتم، البته مشوقم در کارهای هنری، بیشتر خانوادۀ ایرج جنتی عطائی بودند.

حدود بیست سالم بود که توسط یکی از دوستانم به خانم اولین باغچه بان معرفی شدم و در کلاسهای شبانۀ هنرستان موسیقی نزد این هنرمند گرامی به فراگیری موسیقی علمی مشغول شدم و در دستۀ کر، اپرا و کرملی وارد گردیدم و موسیقی واقعی را شناختم. در اینجا در چند اپرا شرکت کردم از جمله اپراهای : "کاوالریا روستیکانا"،"دلاور سهند" کار آقای احمد پژمان، و "ایل تروواتوره" و چند اپرای دیگر. بعد از این بود که به موسیقی فیلم علاقمند شدم و به اهنگسازی برای متن فیلمها روی آوردم. در سن بیست و پنج سالگی موسیقی فیلم  "خورشید در مرداب" ساختۀ م.صفار ، سال بعد موسیقی متن فیلم"برهنه تا ظهر با سرعت" کار خسرو هریتاش را ساختم که برایم بسیار جدید بودند این کارها و بعد سریال تلویزیونی "چنگک" ساختۀ جلال مقدم و چند فیلم سینمایی آنروز را ساختم.

لازم به توضیح است که هنرمند شایسته آقای محمد اوشال، در یادگیری و پیشرفت من در کار ساختن موزیک متن فیلمها بسیار موثر بودند که با محبت فراوان مثل یک برادر با ایشان بودم و در زندگی و کارهای هنری من، بسیار موثر بوده اند. بعد از انقلاب بود که اولین کار هنری ام را با نوار کاست "خروس زری پیرهن پری" نوشتۀ احمد شاملو که انتشاراتی ابتکار آنرا تکثیر کرد، سپس موسیقی متن 61 فیلم را با فیلم "مرگ یزدگرد" از ساخته های بهرام بیضائی آغاز کردم و تا یک سال و نیم کار نکردم، پس از آن برای فیلمهای "نقطۀ ضعف" کار محمدرضا اعلامی، "ریشه در خون" از الوند، "آتش در زمستان" از هدایت، "اتوبوس" از یدالله صمدی، سریال "سلطان و شبان"، "طلسم" کار داریوش فرهنگ، "شاید وقتی دیگر" از بهرام بیضائی و باید یادآور شوم که بعد از انقلاب بهترین کارم را در فیلمهای "طلسم" و "شاید وقتی دیگر" و "نقطۀ ضعف" می دانم، دیگر موسیقی متن فیلم "کشتی آنجلیکا" محمد بزرگ نیا، "عروسی خوبان" کار محسن مخملباف، را نیز بسیار دوست دارم و در سالهای اخیر از فعالیتهای هنری ام باید از دو نوار کاست به نامهای :" سکوت سرشار از ناگفته هاست" و "چیدن سپیده دم" با آقای احمد شاملو نام ببرم. ))

توضیح اینکه: این نوشته مربوط به سالهای قبل است، متاسفانه تاریخ نوشته ذکر نشده اما به حتم مربوط به قبل از سال 74 و آثاری چون: مرسدس، جهان پهلوان تختی، ساحره، فریاد، شیدا، ولایت عشق، دستهای آلوده و سام و نرگس بوده است...

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

مرحوم بیات، با نام اصلی((علی حسین بیات زرندی مطلق)) در 23 خرداد سال 1325 در تهران متولد شدند... به قول خودشان نام فامیلم بسیار دور و دراز بود، پس زرندی اش را حذف کردم و شدم بیات مطلق، بعد هم یک نامِ هنری انتخاب کردم و شدم بابک بیات....

بچۀ محله های پایین تهران بود. سختی و سرما و کفش پاره و درد را لمس کرد. پدرش می خواست نظامی بار بیاید، استاد، موسیقی را ترجیح دادند و بر خلاف میل پدر، شدند موزیسین!

این که تلاش کنم یک زندگی مفصل را در چند سطر بگنجانم سخت است باید منصف باشم و دقیق ، پس... اهم حوادثی که در زندگیشان رخ داده را به چند دسته تقسیم می کنم.

نخست زندگی شخصی.... دوستی ایشان با محمد اوشال و ایرج جنتی عطایی و جوانی، از ازدواج و تولد مانی که پرودگار خواست تا صبر پدر را با بیماری تالاسمی ماژور فرزند محک بزند، مانی که در ده سالگی رفت، نیمی از روح پدر را با خود برد....... همسرشان خانم شهین بیات، همواره در کنارشان بود و غمخوارشان.

خداوند بعد از درگذشت مانی، به ایشان باربد و بامداد و غزل را هدیه کرد. باربد برای ادامۀ تحصیل در زمینۀ موسیقی کلاسیک به کانادا رفت و ساز تخصصی فرنچ هورن را برگزید. بامداد نیز دوره ای در کانادا درس خواند اما مجددا به ایران بازگشت و به عنوان دستیار آهنگساز در کنار پدر مشغول شد. گرایش بامداد به موسیقی پاپ آنهم با لحنی شبیه موسیقی مرحوم بیات، علاقمندانِ این سبک را مطمئن می سازد به تداوم این راه که با مرگ مرحوم بیات به پایان نرسیده است... بامداد با خلاقیتهای خاص خود، سازبندی آکوستیک و تکنیکهای نوین صداسازی را بکار می گیرد و تنظیمهایی بدیع خلق می کند. ماجرای تصادفی که چند سال قبل برایش رخ داد و منجر به کمای چند روزه اش و کمی آسیب دیدگی یکی از دستهایش شده بود، ضربۀ روحی دومی را به مرحوم بیات وارد کرد که حال استاد رو به وخامت گذاشت و .... افسوس.... خداوند نمی خواست استاد بیشتر در میان دوستدارانشان باشند.

و دوم، زندگی حرفه ای به عنوان سازندۀ موسیقی متن ...

مرحوم بیات کار موسیقی فیلم را با "غریبه" محصول 1351 به کارگردانی شاپور قریب آغاز کردند. آهنگهای این فیلم از ایشان و تنظیمشان از زنده یاد واروژان بود. ترانه ها سرودۀ ایرج جنتی و خوانندۀ آنها نیز عارف بود.بعد از این ورود به عرصۀ فیلم، تا زمان انقلاب موسیقی 9 فیلم را ساختند: تنها مرد محله، شیر تو شیر، کیفر، خورشید در مرداب، هیاهو، مسلخ، تنها حامی، برهنه تا ظهر با سرعت و فریاد زیر آب.

و پس از انقلاب، آثاری سینمایی ای همچون: مرگ یزدگرد،اتوبوس،تشکیلات، طلسم، ایستگاه، شاید وقتی دیگر، شکار، شاخه های بید، عروسی خوبان، کشتی آنجلیکا، تمام وسوسه های زمین، پردۀ آخر، عروس، دو فیلم با یک بلیط، آقای بخشدار،بهترین بابای دنیا، مسافران، روز فرشته، افعی، دیدار، جنگ نفت کشها، روز شیطان، سرزمین خورشید، دیپلمات، مردی شبیه باران، مرسدس، جهان پهلوان تختی، ساحره، قرمز، فریاد، دو زن، شیدا، دستهای آلوده و سام نرگس.

در زمینۀ موسیقی متن سریالهای تلویزیونی نیز می توان به این آثار اشاره کرد: سلطان و شبان ساخته داریوش فرهنگ، پهلوانان نمی میرند ساختۀ حسن فتحی و ولایت عشق ساخته مهدی فخیم زاده.

این بخش از فعالیت هنریشان با کسب جوایزی نیز همراه بود که مهر تاییدی بود بر دانش و توانایی های بسیارشان. سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن برای "عروس" در سال 69 و همچنین در سال 75 برای فیلم "مردی شبیبه باران" مجددا سیمرغ بلورین را از آن خود کرد.

از افتخارات دیگر ایشان،در خارج از فضای جشنوارۀ فیلم فجر نیز، می توان به کسب عنوان بهترین موسیقی فیلم برای "ساحره" در خانۀ سینما اشاره نمود و همچنین در جشن صدمین سال سینما که توسط گزارش فیلم برگزار شد، ایشان موفق به کسب جایزۀ بهترین آهنگسازی شدند.

مرحوم بیات در سال 75 برای تدریس موسیقی فیلم به دانشگاه سوره دعوت شدند. اما در این میان، مورد طعنه و کنایه های برخی اساتید این دانشگاه واقع شدند که بیات مدرک آکادمیک ندارد... رضا مهدوی(رئیس مرکز موسیقی حوزه هنری) اشاره کرده بود که همواره یک تنه به دفاع از دانش استاد پرداخته است...

و اما، پارۀ سوم، یا ترانه های بیات...

یکی از مثلثهای طلایی پاپ متعهد (بیات-جنتی عطائی-اقبالی)

آثار مرحوم بیات در حیطۀ ترانه، سنگینی خاصی دارند. ارکستراسیون شلوغ و تعدد سازها، تنوع بافتِ اثر و همچنین بها دادن به صدای خواننده و محدودۀ توانایی او و بهره گیری ازمناسب ترین مکان صدایی وی، توجه به شعر و حتی در پاره ای موارد دخل و تصرف (البته آگاهانه) در متن کار که در نهایت منجر به اثری شکیل و ماندگار می گردد. از بهترین مثلثهای موسیقیایی شکل گرفته تا کنون، می توان به ترکیب بیات، ایرج جنتی و داریوش اقبالی اشاره نمود. این سه نفر با شناخت کامل از یکدیگر که جدای از همکاری، دوستانی صمیمی نیز بودند، دست به خلق پاره ای آثار زدند که تا کنون مخاطب خود را از دست نداده است. مرحوم بیات از میان این کارها، "خونه" را بسیار دوست داشتند. اثری که توسط دوست دیگرشان محمد اوشال تنظیم شد. شعر عطایی نوعی مرثیه یا دردنامۀ تلخ خانگیست. ماجرای خانه ای خوشبخت که به دست غارتگر سیل بر باد می رود که هم دیوانه می کند، هم می کشد و هم ویران می کند. پناهگاه جسمی و روحی که تعبیر متعارفش "خونه" می شود و می تواند هر تکیه گاهی باشد که قرار است بر باد رفتنش ویرانت کند.... این شعر با ته مایه های سیاسی بسیار تاثیر گذار و زیبا از آب درآمده و داریوش اقبالی نیز در اجرای آن کم نگذاشته است.

در خلال این سالهای ترانه سازی، سالهای دور دهۀ 40 که زمزمه های انقلاب، طغیان، اعتراض در جان قشر هنرمند ریشه می دوانید، کسانی از این جماعت بارها به زندان افتادند. شهیار قنبری نوشته بود که دستگیر شدم، وقتی به اوین رسیدم، گمان می کردم تنهایم، اما ایرج جنتی و اقبالی را نیز آنجا دیدم، بهروز به نژاد نیز آنجا بود...

هرکدام به بهانه ای مثلا قنبری را برای "بوی خوب گندم" آورده بودند... شرط آزادی را ساختن ترانه ای برای شخص شاه قرار می دهند که جنتی، "طلایه دار و "رسول رستاخیز" را می نویسد، بیات آهنگش را می سازد، داریوش می خواند و به این ترتیب جنتی و اقبالی از زندان خلاص می شوند...جنتی اشاره کرده بود که رسول رستاخیز، وثیقۀ رهایی بود اما باز مورد تعقیب قرار گرفت! دوست داشتم بیشتر به این مورد بپردازم اما، امید دارم که مجالی دست دهد و از جنتی نیز نوشته شود.......... پس بماند برای آن مقال.

از بهترین و معروفترین آثار مرحوم بیات در قالب ترانه می توان به این موارد اشاره نمود:

البته ایشان محدود به صرفا این نوع  آثار نبودند، از ایشان قطعاتی کرال و یا ارکسترال نیز همچون "سرزمین خورشید" که در سال 76 توسط ارکستر سمفونیک و به رهبری استاد فریدون ناصری اجرا شد، به یادگار مانده است. لازم به یادآوری است که مرحوم بیات از صدایی خوش نیز برخوردار بودند اما ترجیح دادند به جای فعالیت مستقیم در نقش خواننده، به تعلیم سبک آوازی خاص خود به هنرجویانی مستعد بپردازند که وارثان حرفه ای ایشان گشتند...

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

مطلب طویل شد اما، به نوشتنش می ارزید...

زمانیکه در فضای مجازی دنبال ویدئوهای مناسبی از ایشان می گشتم با این موارد مواجه شدم که دیدنشان خالی از لطف نیست.... مرا که برای ساعتی با خویش همراه کرد....

مستند زندگی مرحوم بیات

اجرای قطعۀ خونه در منزل استاد در روز سوم درگذشتشان 

یکی از تمرینهای حامی با پیانوی بامداد بیات در حضور استاد 

اجرای مرسدس توسط مانی رهنما و همچنین آواز خود مرحوم بیات 

کلاس درس استاد بیات برای حمید حامی(قطعۀ بن بست)

اجرای قطعۀ عروسک(شب آفتابی) توسط خود استاد بیات

----------------------------------------------------------------------------------------------

با ادای احترام به این هنرمند فقید.

بامهر... بانو