به یاد کاووس دوستدار
دنیا و آنچه در اوست در نظرم چقدر ملالانگیز و پوچ و بیهوده جلوه میکند. زشتی و پلیدی همه جا را فرا گرفته، دنیا مثل باغی شده که علفهای هرز آن را پوشانده باشد. (کاووس دوستدار به نقش هملت )
عکس از یادنامهای که بعد از مرگ کاووس توسط سندیکای گویندگان منتشر شد
کاووس دوستدار در سال 1316 در شهر قزوین به دنیا آمد و اوایل دهه 20 همراه خانواده به تهران آمد. برادرش، ایرج دوستدار در کنار هنرپیشگی تئاتر، جزء گویندگانی بود که در اولین فیلم دوبله شده به فارسی در ایران(مرا ببخش 1327) گویندگی کرد. کاووس نیز فعالیت در تئاتر را از سال 1329 با نمایش مرده باد جنگ در تئاتر شهرزاد آغاز کرد، در تئاتر با آقای صادقپور(پدر ایرج، فیلمبردار، و منوچهر صادقپور، تهیه کننده و کارگردان) همکاری میکرد. از نمایشنامههای دیگری که کاووس بازی کرده میتوان به تئاتر سفر طولانی روز در شب(نوشته یوجین اونیل) اشاره کرد که در آن پرویز بهرام، فهمیه راستکار و هوشنگ لطیف پور(هر سه از بزرگان و نسل اول گویندگان) با کاووس دوستدار هم بازی بودند(بیژن مفید دستیار کارگردان و یکی از بازیگران این نمایشنامه بود)
کاووس جدا از فعالیت در تئاتر در سه فیلم سینمایی هم بازی کرد:
ملانصرالدین و عروسی دخترش محصول 1332 که برادرش ایرج یکی از کارگردانان و ایفاگر نقش ملانصرالدین بود(نسخهای از این فیلم موجود نیست)
شانس، عشق، تصادف محصول 1338 به کارگردانی حسین مدنی و با حضور دلکش، نصرتالله وحدت، پرخیده و شمسی فضلاللهی؛ دوستدار در این فیلم نقش یک جوان دانشجو را دارد که دلبسته مسافر اتاق روبرویی(فضلاللهی)، در هتل محل اقامتش است.
نصرتالله وحدت و کاووس دوستدار در شانس، عشق، تصادف
عکس از کتاب فیلمشناخت ایران(غلام حیدری، 1374)
زن دشمن خطرناکیست محصول 1341 کارگردانان: رضا کریمی، عزیزالله بهادری , با حضور فرانک میرقهاری، رضا کریمی، پرخیده و عزتالله مقبلی؛ کاووس دوستدار در این فیلم نیز نقش یک جوان عاشقپیشه را بازی میکند و نقش اصلی فیلم را برعهده دارد.
کاووس دوستدار و عبدالله محمدی در زن دشمن خطرناکیست
عکس از کتاب فیلمشناخت ایران
ویژگی مشترک هر سه فیلم کمدی بودن آنهاست.
***
کاووس فعالیت در دوبله را از سال 1334 و به واسطه برادرش ایرج دوستدار آغاز کرد و بعد از چند سال به گویندگی نقشهای اصلی رسید. و در آثار بسیاری و به جای هنرمندان معروفی چون تونی کرتیس، مونتگمری کلیفت، آلن دلون، عمر شریف، استیو مککوئین و .. صحبت کرد.
هملت
در میان فیلم و نقشهای ماندگاری که با صدای کاووس دوستدار به جا مانده، گویندگی او در نقش هملت(ساخته معروف گریگوری کوزینتسف) شهرتی خاص دارد. دوبله کمنظیر و دیالوگهای عالیِ تنظیم شده توسط مدیردوبلاژ(علی کسمایی) و گویندگی درخشان کاووس دوستدار، دوبله این اثر را به یکی از آثار ماندگار تاریخ دوبله ایران تبدیل کرده است. حزن صدای کاووس در اثری تراژیک و در قالب شخصت هملت نقشی جاودانه خلق کرده است و دوستدار در 27 سالگی به نحو شایستهای از عهدۀ گویندگی در این نقش دشوار برآمده است.
نمونه گویندگی کاووس دوستدار در این فیلم:
صحنه گفتگوی هملت با افلیا
تک گویی هملت کنار دریا
دیالوگهای همین صحنه:
«مردن، خفتن و شاید خواب دیدن؛ آه مانع همینجاست. در آن زمان که این کالبد خاکی را به دور انداخته باشیم، در آن خوابِِ مرگ، شاید رویاهای ناگواری ببینیم، ترس از همین رویاهاست که عمر مصیبتبار را این قدر طولانی میکند. زیرا اگر شخص یقین داشته باشد که با یک خنجرِ برهنه میتواند خود را آسوده کند؛ کیست که در برابر لطمهها و خفتهای زمانه، ظلمِ ظالم، تفرعن متکبر، دردهای عشق شکست خورده و تحقیرهایی که لایقانِ صبور از دست نالایقان میبینند، تن به تحمل دردهد؟»
***
کاووس دوستدار بنا به گفته همکاران و اطرافیانش شخصیت آرام و مهربانی داشت، دست و دل باز و رک بود و همواره مرتب. با منوچهر نوذری دوستی نزدیکی داشت و جلال مقامی، ناصر طهماسب و ایرج رضایی از دیگر دوستان او در دوبله به شمار میآمدند.
ایرج و کاووس دوستدار در برنامه تلویزیونی شما و سینما با اجرای علی عباسی، سال 1343
عکس از کتاب تاریخ سینمای ایران(جمال امید، 1374)
کاووس دوستدار در اوایل شهریور 1344در خیابان آبان در بلوار کریمخان در گذشت*، در این روز برادر کوچکترش فریبرز نیز همراه او بود. در مراسم تشییع او بسیاری از گویندگان شرکت داشتند، اجرای بخشی از مراسم بر عهده یکی از همکارانش، نجمی فروهی، بود. گورستانی که کاووس در آن به خاک سپرده شده بود(از جمله آرامگاه او) در اوایل انقلاب تخریب شد.
*اشارهای هم شده که او در یک درگیری، بر سر باورهای دینی، کشته شده که صحت ندارد.
کاوس دوستدار دو برادر(ایرج و فریبرز) و دو خواهر داشت که ایرج دوستدار در اسفند 1375 و یکی از خواهرها در سال پیش درگذشتند. فریبرز و خواهر دیگر خارج از کشور زندگی میکنند.
بخش پایانی یادنامهای که بعد از مرگ کاووس دوستدار توسط سندیکای گویندگان منتشر و در سینماها بین تماشاگران توزیع شد:
«... و دوستانش به پاس روزهای سپیدی که با او داشتند، ساق و برگ گلی را یادگار کاووس کردهاند... اما از بیم پژمردن گلها، هر روز شکوفه جوانتری را جایگزین گل زود پژمرده دیروز میسازند...
هنوز ترنم خندۀ کاووس در گوشها طنین دارد و سرود کلامش هنوز خاطرهساز خاطره نوازان است...
کاووس نزد ما محبتی زلال و یادی بیزوال دارد که تا واپسین روز گرامیاش خواهیم داشت و ما نزد او سوگی از فراغ و قلبی داغدار از جدائی نهادهایم که تا ابد همبستر مزارش خواهد بود.»
دستخطی از ایشان مربوط به فیلم دختری از تامیکو، که پیش از این هم در کافه قرار گرفته بود.
کاووس دوستدار صدایی آرام، متین و در عین حال حزنآلود داشت.اگر در 28 سالگی جوانمرگ نشده بود، بیشک نقشهای ماندگار بسیاری گفته بود هر چند با نقشهایی که گفته، همواره نامی جاودانه در تاریخ دوبله خواهد ماند. از سویی این گمانه هم هست اگر بود شاید همانند برادرش (ایرج دوستدار) بعد از انقلاب تا سالها ممنوعالکار می شد یا همانند برخی از همکارانش از ایران رفته بود، آیا میتوانست به شرایط حاکم در دوبلۀ امروز تن دهد؟ و یا شاید همانند برخی همکارانش(همچون جلال مقامی) صدایش رنگ پیری گرفته بود...
تعدادی از گویندگیها:
ریوبراوو(ریکی نلسن ) 1959 دوبلۀ اول
داستان وست ساید(ریچاد بیمر) 1961
هملت(اینوکنتی اسموکتونوفسکی) 1963
ستیزه جویان(تونی کرتیس) 1958
اسپارتاکوس(تونی کرتیس) 1959
بعضیها داغش را دوست دارند(تونی کرتیس) 1959
وایکینگها(تونی کرتیس) 1958 دوبله اول
روانی(آنتونی پرکینز) 1960
آیا برامس را دوست دارید؟(آنتونی پرکینز) 1961
شهر بیرحم(رابرت بلک) 1961
میخواهم زنده بمانم(پیتر برک) 1958 دوبله اول
دو دوشمن(دیوید نیون) 1961
اسب کهر را بنگر(عمر شریف) 1964 دوبله اول
سقوط امپراطوری رم(عمر شریف) 1964
دادگاه نورمبرگ(مونتگمری کلیفت) 1961
رود سرخ(مونتگمری کلیفت) 1948
فرار بزرگ(استیو مک کوئین) 1963 دوبله اول
هفت دلاور(استیو مک کوئین) 1960 دوبله اول
عشق با بیگانه کامل(استیو مک کوئین) 1964
شب (مارچلو ماسترویانی) 1960
دختری به نام تامیکو(مایکل وایلدینگ) 1962
روانی(آنتونی پرکینز) 1960
طناب(فارلی گرینجر ) 1948
روکو و برادرنش(آلن دلون) 1960
افسانه گمشدگان(رسانو براتزی) 1957 دوبله دوم
کنتس پابرهنه(رسانو براتزی) 1954
کله پوک(فرانک سیناترا) 1959
عملیات کراسبو (تام کورتنی) 1965
لیست کارهای کاووس دوستدار بیش از این است که دوبلۀ بسیاری از فیلمها در دسترس نیست. فیلمها بر اساس آثار دیده شده و در دسترس، چند دوبلۀ نایاب بر اساس نوشتههای به جا مانده از زمان دوبله فیلم و چند اثر کمیاب هم به نقل از دارندگان این آثار ذکر شد.
***
جا دارد در اینجا یادی بکنم از یکی از اعضای قدیمی کافه(خانم شهرزاد) که سالها قبل و در پرشین تولز اولین تلاشها را در جهت گردآوری زندگینامه کاووس دوستدار انجام دادند.
پ.ن : در نوشتن بخشهایی از این مطلب، از اطلاعات همکاران و خانواده دوستدار نیز استفاده شده است.