خدمت دوستداران موسیقی ملی عرض ادب و احترام دارم،

مناسب دیدم به عنوان یک آشنا به موسیقی ایرانی و یک شنونده نیمه حرفه ای اطلاعاتی را که به تجربه کسب کرده ام در اختیار دیگر دوستان قرار دهم.

بنا بر مشهور موسیقی ایرانی مشتمل بر هفت دستگاه است(ماهور،شور،همایون،سه گاه، چهارگاه،نوا و راست پنجگاه) و دستگاه شور دارای چهار مایه (نیمچه دستگاه) است: دشتی،ابوعطا،بیات ترک(بیات زند) و افشاری، و دستگاه همایون مایه بیات اصفهان را نیز در بر می گیرد.

مرحوم کلنل علینقی وزیری معتقد به وجود پنج دستگاه بود و راست پنجگاه را بخشی از ماهور و نوا را بخشی از شور می دانست و در مقابل مرحوم محمدرضا لطفی معتقد به 12 دستگاه بود و تمامی مایه ها را دستگاهی مستقل در نظر می گرفت.

هر دستگاه و مایه مشتمل بر تعدادی گوشه است که گوشه ها می توانند در چند دستگاه و یا مایه وجود داشته باشند،البته با حال و هوای همان دستگاه یا مایه اجرا می شوند و این گوشه های مشترک وسیله ای برای مرکب خوانی و مرکب نوازی هستند. تعداد گوشه ها حدود 300 گوشه است و برخی معتقد بر فقدان حدود 60 گوشه اند که به نظر می رسد به واقع این گوشه های مفقود شده در بطن گوشه های موجود قرار دارند و عملا ترکیب شده اند و نه مفقود.

مبنای موسیقی در خواندن و نواختن پرده است یعنی فواصل بین نت هایی که اجرا می شود اما نت وسیله ای مانند خط برای نگاهداری قطعات موسیقی است و عمده عملکرد آن غیر از این در همنوازی است و الا در موسیقی ایرانی به صورت تکنوازی و یا در گروه های کوچک می توان با استفاده از اثر تشدید،سازها را با یکدیگر هماهنگ ساخت و به اصطلاح کوک کرد. لذا آموزنده غیر حرفه ای و صرفا علاقه مند به موسیقی ایرانی، می تواند در ابتدا موسیقی را بر مبنای پرده بیاموزد و در دوره های عالی به نت بپردازد.(برای پیشگیری از دلزدگی عرض می کنم)

طرز شناسایی دستگاه ها:

به طور کلی می توان گفت استماع موسیقی ایرانی با علاقه و کنجکاوی مهمترین نقش را در شناسایی دستگاه ها و گوشه ها دارد. البته به شرطی که شنونده بداند چه دستگاهی اجرا می شود.

نوا و راست پنجگاه دو دستگاه مو سیقی ایرانی اند که سال ها به عنوان تابو شناخته می شدند و هنرجویان و هنرمندان به سراغ ایشان نمی رفتند تا اینکه استاد شجریان به همراه مرحوم لطفی با دو اجرای راست پنجگاه در جشن هنر شیراز و کنسرت چهره به چهره(در نوا) این سد را شکستند.

نوا:

در موسیقی نوا را لحن پیر طریقت می دانند که علاوه بر گیرایی،رازآلود و مسحور کننده است و شاید به همین دلیل اساتید سلف آن را به منزله فوت کوزه گری می دانستند و حتی المقدور از آموزش آن طفره می رفتند. نوا گرچه قرن ها در موسیقی سنتی مهجور مانده بود، ولی در موسیقی آیینی(تعزیه) و موسیقی عرفانی و مقامی کاربرد زیادی داشته، زیرا که این انواع موسیقی در جستجوی مخاطب بودند لذا از بهترین نغمه بهره می بردند.

برای آشنایی بیشتر با نوا چند اثر را که برایتان آشنا و در بازار و اینترنت موجود است معرفی می کنم

نوا مرکب خوانی استاد شجریان و استاد محمد موسوی به آهنگسازی مرحوم مشکاتیان

دود عود استاد شجریان ،مرحوم مشکاتیان

چهره به چهره استاد شجریان و استاد مرحوم لطفی

چشمه نوش استاد شجریان و زنده یاد لطفی (مرکب خوانی راست پنجگاه و نوا)

بی تو به سر نمی شود استاد شجریان و استاد حسین علیزاده به همراهی کیهان کلهر و همایون شجریان

صدای سخن عشق شهرام ناظری، علی ناظری، زنده یاذ سید خلیل عالی نژاد(موسیقی عرفانی)

کیش مهر شهرام ناظری، جلیل عندلیبی

بیکران مهدی فلاح ، مجید درخشانی

راز گل علی رضا افتخاری،محمد آذری

آتش عود فرامرز گرمرودی،محمدجواد ضرابیان

نی نوا حسین علیزاده(موسیقی بی کلام)

آهنگ تیتراژ پایانی مجموعه های عطر گل یاس و شب دهم و تیتراژ آغاز و پایان مجموعه سربداران

و آهنگ محلی خراسانی(موسیقی مقامی جنوب خراسان) مرنجان دلم را که این مرغ وحشی....