اولین ترانۀ هایده، آخرین سرودۀ رهی معیری!

از اوایل تابستان آن سال می دانستم که (تجویدی) خواننده ای جدید کشف کرده است. خود او حرفی نمی زد. اما دوستم (فریدون) که مدیر فروش کارخانۀ مهندس ارجمند بود و با خانوادۀ این خوانندۀ جدید رفت و آمد داشت می گفت: تجویدی مشغول تعلیم دادن به خواهر مهستی است*، به گمان من اوج صدای این خانم به مراتب بیشتر از مهستی است و به زودی در سراسر ایران مشهور خواهد شد. یکی دوماه گذشت، شبی که با تجویدی (و اسدالله ملک و محجوبی) در فشم میهمان بودیم بعد از شام تجویدی را زیر سوال کشیدم.

-          شنیده ام خوانندۀ جدیدی کشف کرده ای؟

-          از کجا شنیده ای؟

-          از یک دوست که با خانوادۀ این خانم رفت و آمد دارد.

کمی سکوت کرد و بعد گفت:

-          چه استعدادهایی در گوشه و کنار این شهر عاطل و باطل مانده اند و ما خبر نداریم.

گفتم:

-          البته این افراد اکثرا به دلایلی حاضر نیستند قدم در عالم هنر بگذارند، مردم هنوز هم خوانندگان و نوازندگان را مطرب خطاب می کنند.

گفت: برحسب تصادف در یک مجلس میهمانی با این خانم آشنا شدم. اول خیال کردم اوهم مثل خیلی ها که ادعا می کنند صدایی دلنشین دارند ولی آوازشان در حد آدمهای معمولی است، می خواند. اما وقتی دهان باز کرد و یکی از آهنگهای مرا خواند، مات و متحیر سر جایم میخکوب شدم، آن حنجرۀ باز و صدای زنگ دار که در کمتر کسی یافت می شود یک لحظه مرا به یاد (قمر و روح انگیز) انداخت. خواستم همان دقیقه از او دعوت کنم تا در برنامه های رادیو شرکت کند اما به نظرم رسید که ممکن است همسرش و اعضای خانواده اش مخالفت کنند در حالیکه اینطور نبود، هم خود خانم و هم اعضای خانواده اش موافقت کامل داشتند و همان شب قول و قرارهایم را گذاشتم.

پرسیدم:

-          چه مدت طول می کشد تا او آماده شود؟

جواب داد:

-          شاید دوسه ماه.

بعد از آن هروقت در راهروهای رادیو با تجویدی روبرو می شدم می گفت: دیگر چیزی نمانده، به زودی یک تک خال بزرگ به زمین می زنم.

دو سه ماه بعد، گویا ماه اخر پاییز بود که شنیدم تجویدی می خواهد آخرین آهنگش را با صدای خوانندۀ جدید ضبط کند، با عجله به شورای موسیقی رفتم، تجویدی نبود اما گفتند که از ارکستر برای ساعت 10 شب دعوت شده است. برایم تعجب آور بود، معمولا ارکسترهای بزرگ برنامه برای ضبط برنامه های تازه از ساعت 7 در استودیوی بزرگ رادیو ایران حاضر می شدند. چون ضبط یک ترانه، ساعتها وقت می گرفت و گاهی به روزهای بعد موکول می شد.

شب، تا ساعت 8 نشستم و برنامه های صبح فردا را آماده کردم. در حیاط رادیو (اکبر مشکین) را دیدم که با (سروش) قدم می زد. او هم خبر داشت که قرار است تجویدی خوانندۀ جدیدش را امشب به استودیو بیاورد درضمن خبر مهم دیگری هم داشت که برای من خیلی جالب بود. می گفت: گویا امشب رهی معیری هم می آید تا شاهد ضبط آهنگی باشد که شعرش از اوست.

رهی مدتها بود که به علت بیماری به رادیو نمی آمد. او عضو شورای عالی موسیقی بود و خدمات او در تمام دورانی که در جلسات شورا شرکت می کرد مورد توجه قرار می گرفت زیرا در تصحیح اشعاری که در اختیارش می گذاشتند وسواس خاصی داشت و اجازه نمی داد اشعار سست و بی معنی به روی آهنگها گذاشته شود.

شب، اعضای ارکستر آمدند و تجویدی مدتی اصل آهنگ را با آنها تمرین کرد، بعد خوانندۀ جدید آمد، یک خانم خوش صورت و کمی چاق که همین مسئله اورا زنی میانسال معرفی می کرد.

هیچکس حرفی نمی زد، همه سکوت کرده بودند و منتظر آغاز ماجرا بودند، با این حال جای تردید نبود که تجویدی با ان سوابق درخشان هرگز دچار اشتباه نمی شود و می داند چه کسی را انتخاب کند.

ساعت نزدیک 11 شب بود که یک اتوموبیل جیپ جلوی در استودیوی شمارۀ 8 توقف کرد، رهی معیری مثل همیشه تمیز و مرتب از داخل آن بیرون آمد، دستمالی به دست داشت که سعی می کرد با آن نیمی از چهره اش را بپوشاند. آخر او از سرطان استخوان رنج می برد و نمی خواست کسانی که چهرۀ خندان و صورت باز و شفافش را دیده بودند، صورت تکیده و بیمارگونۀ اورا ببینند.

تازه ما متوجه شدیم که چرا ساعت 11 شب را برای اجرای برنامۀ موسیقی درنظر گرفته اند. این تقاضای رهی بوده که نمی خواسته است هنگامی به رادیو بیاید که دوستان و همکارانش هنوز مشغول به کار هستند. رهی در طول مدت بیماری اش، جز به چندتن از افراد فامیل هرگز به دوستانش اجازه نداد تا از او عیادت کنند.

با امدن رهی که گویا همه انتظارش را می کشیدند، ارکستر آمادۀ نواختن شد و خانم خواننده اولین آواز آزمایش خودش را خواند. براستی که صدایی دلنشین داشت و به قول تجویدی، حق مطلب را ادا می کرد. ترانۀ ((آزاده ام من)) در واقع آخرین ترانۀ رهی بود. ترانه ای که با آن ((هایده)) متولد شد، و در مدتی کوتاه شهرت و معروفیت را فراوانی پیدا کرد. از آن شب به بعد، تا روزی که ترانۀ ((آزاده ام)) از برنامۀ ((شما و رادیو)) پخش شدمن این خوانندۀ تازه نفس را ندیدم. روزی که به استودیو آمد تا قبل از پخش برنامه از خودش صحبت کند، چهره اش پریده رنگ به نظر می رسید، حتی موقع حرف زدن چند کلمه را جابجا کرد که البته در رادیو از این اتفاقات زیاد می افتد و هر اشتباهی قابل جبران خواهد بود مگر آنکه برنامه به طور مستقیم یا به قول معروف ((زنده)) پخش شود. هنگامی که به شهرت رسید و ترانه هایش که اکثرا از جهانبخش پازوکی بود بر سر زبان ها افتاد، رفته رفته روابطش با رادیو و رادیویی ها کمتر شد، به این صورت که مثلا برای شرکت او در یکی از برنامه های شما و رادیو می بایستی یکی دو هفته قبل زمان اجرای برنامه را تعیین می کردند وگرنه این خوانندۀ گرفتار و پرکار به این آسانی ها به دام نمی افتد.

به یاد دارم که یک روز قرار گذاشتیم هایده و مهستی، این دو خواهر هنرمند در یکی از برنامه های شما و رادیو شرکت کنند چون شایع شده بود که بین آنها شکرآب شده است. مسئولان رادیو، بنا به دلایلی می خواستند به این شایعات پایان بدهند و به همین جهت ترتیب اجرای آن برنامه را دادند.

روزی که قرار بود برنامه ضبط شود، مهستی آمد ولی هایده حاضر نشد، به او تلفن زدند. دلایلی آورد که ظاهرا قانع کننده نبود. مسئولان رادیو که از این (تمرد) ناخشنود به نظر می رسیدند دستور دادند تا نوارهای هایده به مدت سه ماه از شبکۀ سراسری رادیو پخش نشود و این در حقیقت یک ضربۀ کاری بود چرا که با عدم پخش ترانه های یک خواننده از رادیو، چه بسا که بسیاری از مردم نام آن خواننده را نیز به فراموشی بسپارند، به علاوه هر شعر و ترانۀ تازه ای که در صفحات گرامافون یا روی نوار ضبط می شد، برای اولین بار از برنامۀ شما و رادیو به گوش علاقمندان می رسید و این خود تضمینی بود برای فروش بیشتر صفحه یا نوار.

خوشبختانه هایده خیلی زود به اشتباهیی که مرتکب شده بود پی برد و دو هفته بعد، هر دو خواهر یعنی مهستی و هایده در برنامۀ شما و رادیو شرکت کردند و گفتگوی آنها، در آغاز برنامه، خیلی به دلها نشست.

هایده را، از آن پس گاه و بیگاه در راهروهای رادیو می دیدم و عجیب اینکه با هم سلام و علیکی هم نداشتیم. او که هرگز خیال نمی کرد من در کار تنظیم و اجرای برنامۀ شما و رادیو دخالتی داشته باشم، معمولا با (شاهرخ نادری) مسئول تهیۀ برنامه تماس می گرفت و کارهایش را از طریق او انجام می داد.

وقتی به نیویورک کوچ کردم، یک شب در خانۀ دوستی (دکتر م-ز) هایده را با محمد حیدری و داریوش و چند نفر دیگر دیدم. این دوست من یعنی همین (دکتر م-ز) مرد هنردوست و هنرپروریست. در خانه اش آرشیوی از ترانه های اصیل و قدیمی دارد که از ظلی و اقبال سلطان و تاج اصفهانی گرفته تا سعادتمند قمی و پروانه و هایده و مهستی و پوران و غیره را در آن می توان یافت.

از قضا یک روز من هم با شنیدن یکی از صفحاتی که در سال 1325 خوانده بودم دچار بهت و حیرت شدم. دکتر از روی آن صفحه نواری گرفته بود که من هم یک کپی آنرا دارم.

منبع: خاطراتی از هنرمندان – پرویز خطیبی** – انتشارات معین

*مهستی هم قبل تر توسط مرحوم رهی به تجویدی معرفی شده بود که داستان خواننده شدن او در کتاب بیژن ترقی به زیبایی آمده است.

** پرویز خطیبی: نویسنده ، ترانه سرا، کارگردان، فیلمنامه نویس و .... !

آزاده

با آنكه همچون اشك غم بر خاك ره افتاده ام من

با آنكه هر شب ناله ها چون مرغ شب سرداده ام من

در سر ندارم هوسي ،چشمي ندارم به كسي ،آزاده ام من

 با آنكه از بي حاصلي سر در گريبانم چو گل

شادم كه از روشن دلي پاكيزه دامانم چو گل

 خندان لب و خونين جگر مانند جام باده ام ، آزاده ام من

 يارب چو من افتاده اي كو؟      افتاده آزاده اي كو؟

تا رفته از جانم برون سوداي هستي

 آسوده ام آسوده از غوغاي هستي

گلبانگ مستي آفرين همچون رهي سرداده ام من

مرغ شب آهنگم ولي در دام غم افتاده ام من

خندان لب و خونين جگر مانند جام باده ام،  آزاده ام من


پی نوشت : وقتی که زمانی حدود یک ساعت با شوق و ذوق فراوان مشغول تایپ این متن بودم و دنبال فایلی از ترانه بودم متوجه شدم که متن فوق عینا در ویکی پدیا گذاشته شده.نمی دانم بخندم یا ناراحت باشم.........!