پخش سریال مختارنامه با تمام کش و قوسها و فراز و فرودهایش به سرانجام رسید. من در نوشته های قبلی این تاپیک نکاتی را بشکل جزئیات خدمت دوستان عرض کردم و در اینجا ماحصل کار را بشکل مجمل مرور میکنیم

1) سریال مختارنامه بدون شک در حافظه تاریخی سریال سازی تلویزیون ملی ایران ثبت شد و در کنار سریالهای سترگی چون هزاردستان ، دائی جان ناپلئون،  سربداران، امام علی ، کوچک جنگلی و روزی روزگاری (با تمام حسادتها و کدورتها و بدبینیها) قرار گرفت.

2) ساخت سریال مختار نشان داد میتوان با پشتوانه مالی و هدایت افرادی نخبه میتوان به موازات سینمای جهان پیش رفت و از قافله امکانات سمعی بصری، با فاصله زیاد ، عقب نماند.

3) داوود میرباقری نشان داد در سینمای حماسی ایران حرف برای گفتن زیاد دارد. زمانی پدرش با دیدم سریال گرگها به او گفته بود "اینها چیه میسازی؟! برو از امامان و پیغمبران فیلم بساز اگه میخوای اسمت تو کارت بمونه"(به نقل از خودش)... اما حسرت ما این نیست که او دو سریال خوب بامضمون سینمای دینی ساخت ، خون دل ما اینست که چرا نباید به سراغ تاریخ خود ما ایران برود؟ ساخت سریالی با عنوان دلاوران ایران ( بشکلی که در هر قسمت یا چند قسمت یک داستان از رشادتهای مردان مرد ایران چون آریو برزن ، سورنا و ...) آیا در شان مردم این دیار نیست؟ تا کی مرز فیلمهای ما دوره های قاجار و صفویه و پهلو ی خواهد بود؟ تاکی سریالهای حماسی ما قصه گوی قصه ی اعراب بادیه نشین است و حماسه های کوچک دیگران را روایت خواهد کرد؟

4) سریال مختارنامه نشان داد میتوان به قیمت بالا بردن دیگران، به خود توهین کرد. دیگرانی که به گواهی تاریخ از میان آنان نه کسی جایزه نوبل برده است نه اسکار نه اختراعی کرده اند نه اکتشافی . قومی که در بربریت پس از مغولها بهترین بوده و هستند و آنچه آنها را عزت بخشید دین اسلام بود و بس. چنین قومی در سریال قهرمان و نامی معرفی و مردمی به قدمت تاریخ با عنوان فارس (ملتی با پشتوانه دین زردشت و تمدن) ملتی بزدل و عقب افتاده تصویر میشوند. فراموش نمیکنیم ما روایتگر قصه مختاریم نه اعراب. ما بخوبی میدانیم که عرب چشم دیدن عجم ندارد (چون سگان بازاری که سگ صید را مشغله درارند) میدانیم که در تاریخ خاور میانه آنها بیش از 5/2 میلیون کیلیومتر مربع از خاک فارس را به بهانه تجزیه و با یاری انگلستان از ایران جدا کردند و اگر قدرت داشته باشند مابقی را هم به تاراج می بردند میدانیم که اگر هزاران سال با دست عسل بر دهان ایشان نهیم هر زمان دندانهایشان بخارد دست ما را گاز خواهند گرفت و ما هرگز عبرت نخواهیم گرفت. عبرت نخواهیم گرفت که دولتی چون عراق بیش از 1000 میلیون دلار بابت غرامت جنگ به ما بدهکار است و هنوز به ریش ما میخندد که کسی طالب این بدهی نیست درحالیکه همین دولت، غرامت حمله به کویت را دودستی تقدیم آن دولت کرد چون همزبانش بود و هم کیشش... و الی ماشاالله دیگران و همسایه های پرتزویر ما. در چنین شرایطی ما در سریال خود با دیده حقارت شمار آنها به خود می نگریم و با شجاعت آنرا بیان و اذعان هم میکنیم که " خب تاریخ گواهی میدهد عربها هرگز از ما خوششان نمی آمده  و ما صادقانه تاریخ را تصویر و به حقایق آن وفادار مانده ایم!". و این عین کوته فکری است. عجیب اینکه کارگردان و فیلمنامه نویسی که ادعای تصویرسازی دقیق از تاریخ دارند و حتما باید حقیرکردن ایرانی جماعت توسط عرب را در سریال در چند جا بگنجانند ، براحتی در تاریخ دست می برند (که در بندهای بعد اشاره میکنیم)

5) در بخشهای اولیه این تاپیک جائی گفتم که در اوایل دهه 60 نمایشنامه ای با عنوان مختار بعنون قصه شب و در طول یک ماهه محرم از رادیو پخش میشد که با تقاضای شنوندگان بارها و در سالهای متمادی بازپخش و تکرار شد. مختار آن نمایش را بیاد ندارم چه کسی بود اما وقتی لب به سخن می گشود موی را بر تن هر شنونده ای راست میکرد (هم به لحاظ تنالیته صدا و  هم  فرامینی که صادر میکرد ). تاریخ گواهی میدهد مختار مردی بسیار رعب آور ، خشن و تنومند بود... مختار سریال مختارنامه به صراحت میگویم فاقد تمامی این ویژگیهاست. با تمام احترامی که به شخص عرب نیا و بازی خوبش قائلم با جرات و جسارت میگویم که عرب نیا را هرگز در هیبت مختار نتوانستم به خود بباورانم. شاید اگر بازیگری چون سعید راد با صدای منوچهر اسماعیلی (با صدائی که بجای لینو ونتورا در بینوایان - بم ترین صدای یک مرد) بجای این بازیگر در این سریال ظاهر میشد بخشی از انتظارات من برآورده میشد.

6) من در صفحه نخست این تاپیک و بهنگام پخش قسمتهای نخستین نوشتم که اگر این سریال ادعای روایت دقیق از تاریخ را دارد شک نکنید که با سریالی خونین و بسیار خشن مواجه خواهیم بود. به ریز نوشتم که مختار و دوستانش چه بر سر قاتلین امام حسین و یارانش آوردند. چه دست و پاها که نبریدند! و چه تنها که در دیگهای آبجوش و روغن داغ نینداختند! چه تنها که زیر سمهای اسب و ستور نبستند و چه چشمها و زبانها که از حدقه و دهان بیرون نکشیدند!... اما روایت صادقانه تاریخی که میرباقری و گروهش مدعی آنند هرگز در سریال به تصویر در نیامد. هرگز دیگی جوشان در سریال دیده نشد(جز یکجا آنهم در رویای مختار). حرمله ای که دوستان مختار دست و پایش را قطع کردند و در آتش انداختند در سریال در یک دوئل به سبک وسترنهای سرجیولئونه فقط کشته شد! تمام انگشتان دست و پای سنان بن انس (کسی که سر امام را از تن جدا کرده بود) را دانه به دانه از تن جدا کردند و در حالیکه هنوز زنده بود او را داخل روغن زیتون داغ انداختند، فکر نمیکنم حتی بیننده جدی سریال هم نحوه مرگ ساده ی او را در سریال بیاد داشته باشد. و موارد مشابه دیگر... این گریز از بیان حقایق تاریخ به چه معناست؟ آیا جز این است که میرباقری در این سریال قصد تطهیر مختار را از تمام زوائدی که بتواند او را در مظان اتهام قرار دهد داشته است؟در تمام سریال این هدف بشکل باسمه ای بر سریال سنگینی میکند. اینکه مختار دستور داد تخت دارالاماره کوفه را برداشتند و صندلی جایش گذاشتند در هیچ مسند تاریخی قید نشده است. مختار پس از به قدرت نشستن فردی جبار بود اما هرگز در سریال به این نکته اشاره نمیشود. او با سودای گسترش حکومتش و تصرف مکه و مدینه به متصرفات آل زبیر حمله کرد (توجه کنید که او متخاصم بود و نه آل زبیر) و در نهایت شکست خورد اما در سریال از این تجاوزها ، نوعی حالت تدافعی تصویر میشود

7) به گواهی تاریخ و تمام روایات تاریخی از داستان مختار ، ابراهیم بن مالک اشتر نخعی تشخیص داد  که پس از مجازات عاملین قتل امام حسین و یارانش ، ادامه کار مختار نوعی حکومت مداری و گسترش قدرت است. بنابراین وی را در وخیم ترین شرایط جنگ تنها گذاشت و پس از جدا شدن از لشکر خود در موصل،به مصر (محلی که پدرش در آنجا شهید شده بود) رفت تا باقی عمر را به استغفار بگذراند. اما در سریال و در ادامه پروژه تطهیر مختار، ابراهیم و لشکریانش را می بینیم که زمانی به داد مختار می رسند که کار از کار گذشته است!

8) سیاهی لشکرهای سریال هرگز در حد و اندازه های واقعی و حتی نزدیک به آن نبود.در جنگ مختار با  بن زیاد شمار لشکریان عبیداله را بیش از 70 هزار نفر نوشته اند و لشکر مختار 20 هزار. و سایر جنگها هم به همین منوال. کل سیاهی لشکرهای سریال مختارنامه به نظر شخص من حتی 1500 نفر هم نبود و این یعنی فاجعه. فیلمبردار ناشی سریال که اتفاقا کارش در صحنه های کم عمق سریال خوب است بجای آنکه در چنین صحنه هائی بشکل فیلمبرداری از نزدیک بر تعداد لشکر بیفزاید، دوربین را از سطح زمین بالا میشکد تا همگان ببینند که 250 نفر آنطرف ایستاده اند(بجای 70 هزار نفر) و 200 نفر اینطرف (بجای 20 هزار نفر)! هرگز کسی ادعا نمیکند میرباقری باید سربازهای 50 پادگان نظامی را باید بعنوان سیاهی لشکر لباس می پوشاند و سرصحنه خالی میکرد. امروزه از 20 قایق موجود برای فیلم تروی با تکثیر رایانه ای بیش از 10 هزار قایق در دریا به تصویر کشیده میشود و از یکی دو هزار سیاهی لشکر ، میلیونها سپاهی در فیلمهائی چون ارباب حلقه ها و تروی خلق میشود. بدون شک چنین صحنه هایی حتی اگر یک پنجم کل هزینه سریال را به خود اختصاص دهد باید روی آن سرمایه گذاری کرد.

9) معمولا وقتی در یک فیلم شخص تاریخی بشکل مظلومانه ای کشته میشود یک راوی در صحنه پایانی فیلم مثلا میگوید :" و سالها بعد فلانی که دستور داد این شخص را کشتند توسط فلان کس کشته شد" با این شکل از روایت ، جگر بیننده مستاصل کمی حال می آید از انتقام تاریخ. بهتر بود وقتی سریال به آخرین صحنه سریال کارت شد (قبل از درج عنوان بندی) متنی می آمد و گوینده میخواند " چند سال بعد،  عبدالمالک مروان به مکه حمله کرد و کنار کعبه سر از تن عبداله بن زبیر و برادرش مصعب جدا شد"...

10) عنوان بندی یا تیتراژ آغازین و پایانی سریال هم به لحاظ تصویری و هم موسیقی یک نوآوری محسوب میشود.

11) صحنه های بریده شدن دست و پا و گردن و برشهای شمشیر و تبر بر بدن بعضا فجیع و اغراق آمیز بود. خون از هرجای بدن فواره نمیزند و در صورت قطع شریان اصلی گردن یا قلب یا ران امکان آن برای چند ثانیه خواهد بود. صحنه له شدن سر زربی توسط غلام شمر با آن نمای درشت و تا له شدن کامل هنوز مقابل چشمان منست. همانطور که پیش از این هم اشاره شد گویا میرباقری از یاد برده است که بینندگان این سریال بچه ها و زنها هم هستند. در سریالی که چند سال قبل از سیما پخش شد لیلا حاتمی را به یک زندان منتقل کردند. در یک صحنه مردی چاق به قصد تجاوز به سلول نزدیک شد و بعد فریادها و ناله های خانم... صحنه به خیابان کات شد که حاتمی با پیکری نیمه جان و تلو تلو خوران به سمت خانه می رفت ... این صحنه بنظرم یک شاهکار سینمائی بود که نشان داد میتوان بدون آنکه چون سام پکین پا ( در سگهای پوشالی) تجاوز  را تمام و کمال نشان داد ، میتوان کاری کرد که بیننده براحتی عمق فاجعه را حس کند بدون آنکه خود فاجعه را در مواردی که دست ما بسته است دیده باشد.

12) ممیزی سریال در عدم پخش صحنه های مربوط به عباس بن علی نشان داد جامعه ما هنوز در فقر فرهنگی خود شناور است و هرگز کوتاه نخواهد آمد. سوال اینجا ست جائی که فیلمساز ما چهره حضرت يوسف و ایوب و صالح و ابراهیم پیامبر را تمام و کمال در سریالش به تصویر می کشد چرا نباید به تصویر عباس بن علی که حتی در جایگاه امام هم نبود نزدیک شد! از مقام ابراهیم در قران با عنوان شیخ الانبیا و یکی از پیامبران اولوالعزم یاد میشود. او را عده ای بزرگترین پیام آور خدا میدانند که تمام پیامبران اوالوالعزم جا پای او گذاشته اند. ما او را در سخیف ترین فیلم خود با بازی داریوش ارجمند به تصویر می کشیم و صدا از هیچ تنابنده ای در نمی آید اما وقتی می شنویم قرار است قمر بنی هاشم را تلویزیون به تصویر کشد کالبد تهی میکنیم! وزارت فرهنگ مصر نمایش چهره پیامبران در تمامی سریالها و فیلمها تحریم کرده است. حتی وقتی یوسف شاهین سریال یوسف را 20 سال قبل ساخت ، این سریال نه تنها در مصر توقیف شد بلکه از پخش آن در سایر کشورها ممانعت بعمل آمد. و اینجاست که ما هنوز در قرن اتم و فضا و رایانه نمیدانیم که مست مستیم یا زنگی زنگ یا زنگی مست که تیغ دادن بدستمان حرام باشد! (تیغ دادن بر کف زنگی مست / به که آید علم،ناکس را بدست)