نقطه ضعف ( ۱۳۶۲)

جواد گلپايگاني /  خسرو خسروشاهی
 حسين پرورش / حسین عرفانی 
 جمشيد هاشم پور / ایرج ناظریان
 محمد سادات ابهري  / حسین معمارزاده

فيلم اقتباسي آزاد است از قصه‌اي به همين نام از آنتونيس ساراماكيس كه اعلامي آن را با فضاي پيش از انقلاب ايران آداپته كرده است. فيلم به قدري در ساختار و تصوير قدرتمند است كه بسياري در آن زمان كوشيدند موفقيت فيلم را به امكانات تصويري كتاب نسبت دهند. اما واقعيت اين است كه استعداد محمدرضا اعلامي در ساختن نقطه ضعف غيرقابل انكار است. نقطه ضعف يكي از خوش تكنيك‌ترين فيلم‌هاي سال‌هاي ابتدايي دهه شصت است؛ سال‌هايي كه به جز استثنا‌هايي بقيه محصولات آن سال‌هاي سينماي ايران، خالي از سينما بودند.
نكته مهم فيلم، فلاش بك‌‌هاي جدا نشدني فيلم است كه انگار در قالب و خون فيلم فرورفته و عنصري لازم براي فيلم به حساب مي‌آيد. كاركرد اين فلاش‌بك‌ها زماني نمايان مي‌شود كه در ابتدا رفتار مامور تحقيق و راننده با متهم تعجب‌آور است، اما فلاش‌بك‌ها نشان مي‌دهد كه رفتارها دقيقا هماني است كه بايد باشد. صحنه‌هاي گردش مامور تحقيق (با بازي درخشان حسين پرورش كه جايزه بهترين بازيگر نقش اول را از دومين جشنواره فيلم فجر گرفت) و متهم (جواد گلپايگاني) در شهر چنان زنده و گيراست كه تماشا‌گر اصل موضوع را گاه به فراموشي مي‌سپارد. اين فعل و انفعال قطعا در جهت تقويت پايان فيلم است. اين صحنه‌ها به قدري جذاب پرداخت شده كه تماشاگر اندكي در بي‌خيالي و شادي آنان شريك مي‌شود. از ديگر عناصر درست و بكر فيلم، بيان يك واقع از زواياي مختلف است. اين نوع بيان البته سال‌ها بعد زياد استفاده شده، اما در زمان خود بسيار ناب و بكر بود.
نمي‌دانم ديدن اضمحلال يك كارگردان مستعد چه قدر مي‌تواند جذاب باشد، اما به هر حال نقطه ضعف نشان مي‌دهد اين منهدم شدن اگر به اختيار باشد، به خود ويراني تبديل مي‌شود. اتفاقي كه درباره محمدرضا اعلامي افتاده است. اما اگر نخواهيم به اين اتهام فكر كنيم، ديدن فيلمي با قواعد دراماتيك كه از دوران خود بسيار جلوتر است، حتي در سال‌ها بعد هم ديدني است. پس نقطه ضعف را اگر گيرتان آمد حتما ببينيد.
 
 

گزارش فارس از نشست نقد و بررسي «نقطه ضعف»؛
اعلامي: كتاب «نقطه ضعف» به شكل حيرت انگيزي سينمايي بود
خبرگزاري فارس: محمدرضا اعلامي گفت: وقتي كتاب «نقطه ضعف» آنتونيوس ساماراكيس را خواندم متوجه شدم به شكل حيرت انگيزي سينمايي است و به دليل اين كه به لحاظ زماني و سياسي نيز بسيار مناسب بود تصميم گرفتم «نقطه ضعف» را بر اساس اين كتاب بسازم.
 
به گزارش خبرنگار سينمايي فارس، نشست نقد و بررسي فيلم «نقطه ضعف» كه به همت كانون فيلم انجمن منتقدان و نويسندگان سينمايي ايران عصر شنبه با حضور محمدرضا اعلامي(كارگردان)، عليرضا زرين دست(فيلمبردار فيلم)، شادمهر راستين(منتقد سينمايي) و علي علايي (روابط عمومي و عضو شوراي مركزي انجمن منتقدان) در خانه سينما برگزار شد.
در آغاز اين نشست علي علايي اظهار داشت: «نقطه ضعف» در دهه 60 شروع سينماي نوين ايران بود به طوري كه يك قصه بي‌زمان و مكان بود كه از لحاظ تكنيكي يك سرو گردن بالاتر از ساير فيلم هاي آن دهه است.
وي ادامه داد: در دهه 60 «نقطه ضعف» بسيار مورد توجه واقع شد و حتي چند تن از منتقدان كه امروز فيلمسازان بزرگي شده‌اند (نظير ابوالحسن داوودي و احمد اميني) نقدهاي بسيار مثبتي بر فيلم نوشتند و در كل، در آن زمان به لحاظ تكنيكي و مضموني فيلمي بسيار تاثيرگذار بود.
در ادامه، محمدرضا اعلامي كارگردان «نقطه ضعف» با اشاره چگونگي شكل گيري ايده اين فيلم گفت: متن انگليسي كتاب «نقطه ضعف» براي اولين بار توسط محمدعلي سپانلو در اختيار من قرار گرفت كه البته من در آن زمان نمي‌دانستم آقاي كلانتريان اين كتاب را ترجمه كرده‌اند كه جنجال‌هايي بر سر اين موضوع به وجود آمد اما پس از خواندن كتاب آنتونيوس ساماراكيس متوجه شدم «نقطه ضعف» به طرز حيرت انگيزي سينمايي است.
وي افزود: به احاظ مضموني نيز فيلم چون تقريبا فيلمي سياسي بود و جامعه ما نيز در حال گذر از يك دوران بود فيلم مضموني بسيار مناسب داشت و مهم‌تر از آن زمان و مكان خاصي نداشت و جنبه عمومي‌تري داشت و خيلي مستقيم مسايل را عنوان نمي‌كرد و به دليل اينكه بسشيار تصويري بود تصميم به ساخت فيلمي بر اساس اين كتاب گرفتم.
كارگردان «نقطه ضعف» ادامه داد: چند ماهي بر روي فيلمنامه آن كاركردم و با مشكلات بسيار زيادي به تصويب ارشاد رسيد اما اينكه يك جواني كه سابقه فيلمسازي نداشته بخواهد براي اولين فيلمش چنين مضموني را بسازد پيدا كردن سرمايه‌گذار را سخت كرده بود اما خوشبختانه آقاي گلپايگاني به شرط اين كه در فيلم بازي كند، حاضر شد تا سرمايه‌گذاري كند.
اعلامي با اشاره به دليل انتخاب اين نوع روايت براي ساخت اولين فيلم خود اظهار داشت: «نقطه ضعف» قصه‌اش بسيار خوب و داراي المان‌هاي سينمايي بود و در همان اولين بار كه كتاب را خواندم تمام پلان‌ها در ذهن من نقش بست و به لحاظ سياسي هم بسيار پرمعني بود و اگر دست هر كسي ديگري هم به سينما را دوست داشت اين كتاب را مي دادند قطعا به ساخت فيلمي از روي آن علاقه‌مند مي‌شد.
وي با اشاره به حضور مثبت «عليرضا زرين‌دست» در پشت دوربين فيلمبرداري «نقطه ضعف» تصريح كرد: يكي از شانس‌هايي كه من براي ساخت اين فيلم داشتم حضور عليرضا زرين دست بود كه تهيه كننده خيلي به كار راغب مي كرد چرا كه زرين دست در آن زمان نامي شناخته شده بود اما من براي اولين بار قرار بود فيلمي بسازم و در واقع يكي از كساني كه ساخته شدن فيلم را مديون او هستم،‌ عليرضا زرين دست است.
اين كارگردان سينماي ايران همچنين با عنوان كردن مشكلات تصويب فيلمنامه از سوي ارشاد در آن دهه گفت: در آن زمان در يك جايي فيلمنامه‌ها را مي‌خواندند و تصويب مي كردند و يكي از ايراداتي كه به فيلمنامه «نقطه ضعف» گرفتند اين بود كه پيچيدگي غير لازم دارد!
اعلامي ادامه داد: يكي از دلايلي كه شايد من هميشه مغضوب عده‌اي بودم اين بود كه هميشه بحث مي‌كردم و مي‌پرسيدم كه چرا كساني كه آنجا بودند، بدون اين كه مسأله‌اي را بفهمند، ايراد مي‌گرفتند و بعضا اين ايرادات بسيار خنده‌دار بود به طوري كه يكي از ديگر از ايرادات «نقطه ضعف» اين بود كه هيجان كاذب دارد و من دائما سر اين كه فيلم چگونه بايد هيجان كاذب و پيچيدگي غيرلازم نداشته باشد با آنها بحث مي‌كردم، چرا كه از نظر آنها پيشرو بودن و آوانگارد بودن فيلم، خودش يك نقطه ضعف بود.
كارگردان «نقطه ضعف» با اشاره به نماهاي شارپ و غيرخاكستري در فيلم فيلم با توجه به مضمون آن اظهار داشت: ما برخلاف بسياري از فيلم‌هاي جنايي و سياسي خيلي درگير فضاي تاريك نبوديم و در تصوير خيلي ابهام نمي‌گذاشتيم.
وي افزود:در «نقطه ضعف» تمام چيزهايي كه دارد اتفاق مي‌افتد واقعي است و يك چيزهاي ديگري هم دارد اتفاق مي‌افتد كه ما نمي‌بينيم مثل بازي شطرنج كه همه زاواياي آنرا در نگاه اول نمي‌توانيم درك كنيم و حقيقت‌هاي در آن پنهان است و به همين دليل خيلي به سمت فيلمبرداري جنايي دهه 40 نرفتيم بلكه به اين سمت رفتيم كه واقعيت‌هاي خيلي هم همگي رازآميز هستند اما خيلي شكل و شمايل مخوف ندارند.
كارگردان «نقطه ضعف» در خصوص اين كه چرا فيلمش زمان و مكان خاصي ندارد نيز خاطر نشان كرد: وقتي كه فيلمي زمان و مكان خاصي ندارد به نظر مي‌آيد مي‌تواند در هر زمان و مكان باشد و باعث مي شود هم بتواني از يك چيزهايي فرار كني و هم بر روي يك سري مسايل تمركز كني.
اعلامي با اشاره به استقبال بين‌المللي از اين فيلم گفت در دهه 60 گفت: در سال 62 فيلم سرو صداي بسيار زيادي به پا كرد اما در اكران سودي معقول داشت ولي در چند فستويال خارجي حضور يافت و حتي از تلويزيون هاي خارجي هم پخش شد.
وي تصريح كرد: در آن زمان كه كسي هنوز نام تاركوفسكي را نشنيده بود من در فستيوال مسكو بودم و با فيلم‌هاي او آشنا شدم و خواستم چند تا از آنها را بخرم و به ايران بياورم اما چون پول كافي نداشتم، قرار شد من فيلمم را در اختيار آنها قرار دهم و آنها نيز 5 فيلم تاكوفسكي را به من دادند كه به ايران بياورم اما با روي كار آمدن فارابي اين اجازه به من داده نشد و فارابي خودش فيلم‌ها را وارد كرد و تنها پولي به عنوان حق سفر به من داده شد.
در ادامه اين نشست، «عليرضا زرين‌دست» فيلمبردار نام آشناي سينماي كشورمان اين فيلم گفت: يادم مي‌آيد كه دو سه هفته بعد از اين كه وقتي كار را شروع كرديم كپي كارها را به «پرويز نوري» نشان داديم و نوري با ديدن كپي كارها خيلي شوكه شد و همانجا گفت اين فيلم، فيلمي بسيار خاص خواهد شد و عشق و انگيزه‌اي كه «جواد گلپايگاني» به عنوان تهيه كننده به «نقطه ضعف» داشت باعث فيلمي به مسيري برود كه تنها حضور او مي‌توانست اين مسير را رقم بزند.
وي ادامه داد: حضور گلپايگاني تبعات بسيار مختلفي داشت كه يك جاهايي خيلي شيرين بود و يك جاهايي مشكلاتي را به همراه داشت اما در كل حضورش براي «نقطه ضعف» بسيار خوب و مثبت بود.
به گزارش فارس، در ادامه اين نشست، «عليرضا زرين‌دست» در خصوص كادربندي‌هاي متفاوت «نقطه ضعف» اظهار داشت: ما داريم در مورد چيزي حرف مي‌زنيم كه من در ذهنم با آن بيشتر ارتباط دارم، يعني تمام اين فيلم و تمام پلان‌هاي حتي يك پلان را اينجور نبود كه سه پايه بگذاريم و بگوئيم برويم بگيريم بلكه تمام پلان ها با عشق و تفكر گرفته شده است كه چگونه تصويري بگيريم كه زمان و مكان نداشته باشد.
اين فيلمبردار سينماي كشورمان افزود: حتي يادم مي‌آيد در هنگام نمايش فيلم مخملباف چند رديف جلوتر از من بود و دائما داشت با كنار دستي‌اش بحث مي‌كرد كه آيا فيلم در ايران گرفته شده و يا در كشورهاي اروپاي شرقي و فكر مي‌كنم ما در اين فيلم توانستيم به خوبي اين بي‌مكاني و بي‌زماني را به تصوير بكشيم.
وي با اشاره به رنگ واقعي فيلم گفت: رنگ اصلي فيلم رنگ آبي بود اما چون فيلم بر روي دي‌وي‌دي نمايش داده شده، نقاط روشن بر روي نقاط تيره يك پارازيت سبز را به‌وجود آورد، اما در اين فيلم با توجه به اينكه از نگاتيو كهنه استفاده مي‌كرديم بازهم از فيلتر فاگ استفاده كردم كه استفاده از براي نگاتيو كهنه يك ريسك است.
زرين‌ دست خاطر نشان كرد: در «نقطه ضعف» سكانس هاي داخلي را ما با ديافراگم 16 و 32 گرفتيم و تا كسي فيلمبردار نباشد متوجه منظور من نمي‌شود اما ما فقط براي اين كه بتوانيم همه چيز را فوكوس داشته باشيم و نقطه غيروضوح وجود نداشته باشد از اين شيوه استفاده كرديم.
اين فيلمبردار نام آشناي سينماي كشورمان در خصوص اين كه نور برايش بيشتر مهم است يا كادر گفت:شخصيت تصويري يك فيلمنامه آن چيزي را كه مي خواهد خودش مشخص مي كند اما من الان به‌دنبال اين نيستم كه نورپردازي را اهميت بدهم و يا براي كادر بندي بيشتر وقت بگذارم چرا كه اين دو در امتداد هم هستند و اصلا به منبع نور اعتقاد ندارم چرا كه منبع نور من و سليق فيلمساز است.
شادمهر راستين هم در خصوص ويژگي هاي مثبت اين فيلم گفت:اگر من امروز در اين مكان هستم تنها به خاطر ارزش‌هايي است كه فيلمي نظير «نقطه ضعف» دارد و بايد پيدا كرد چه چيزي باعث شده است تا «نقطه ضعف» در سينماي ما ماندگار باشد و به اعتقاد من اين فيلم نماينده نگاه كساني است كه مي‌خواهند مستقل باشند و به همين دليل شما زمان و مكناني را در فيلم نمي‌بينيد.
اين فيلمنامه نويس و منتقد سينما با اشاره به فضاي جامعه دهه 60 و تصورات موجود در آن زمان ادامه داد: شيك بودن تصوير خودش يعني سينما و اين شيكي را شما در سكانس آرايشگاه مي‌بينيد كه بعدها همه مي‌گفتند اين آرايشگاه كجا است و اين دقيقا سينما است.
وي تصريح كرد: هميشه به آقاي اعلامي مي گويند چرا ديگر اينگونه فيلم نساختي اما بايد ديد كه چه جملاتي باعث شد كه ايشان ديگر اينگونه فيلم نسازد در حالي كه به نظر من فيلمي نظير «نقطه ضعف» دقيقا نقطه قوت سينماي ايران است.
گزارش خبرنگار فارس حاكي است، نشست نقد و بررسي فيلم «نقطه ضعف» كه به همت كانون فيلم انجمن منتقدان و نويسندگان سينمايي ايران عصر شنبه با حضور محمدرضا اعلامي(كارگردان)، عليرضا زرين دست (فيلمبردار فيلم)، شادمهر راستين(منتقد سينمايي) و علي اعلايي در خانه سينما برگزار شد.