به نظر حقیر کمتر سینما دوستی است که علقه و دلبستگی ای به موسیقی های سینمایی نداشته باشد. یکی از جنبه های جذاب سینما برای مخاطب، موسیقی فیلم است. جای خالی جستاری دراین باره بنده را بر آن داشت که در حضور بزرگان و کارکشتگان موسیقی که در کافه حضور دارند، جسارت کرده و اقدام به نوشتن این یادداشت کنم و امید دارم دوستداران و پیش کسوتان در گسترش این موضوع یاری و همراهی بنمایند. معرفی موسیقی-فیلم های معروف و سازندگانشان از اهداف اصلی این جستار خواهد بود:

موسیقی فیلم (به انگلیسی: Film Score) به موسیقی‌ای اطلاق می‌شود که منحصراً برای یک فیلم سینمایی یا مجموعه تلویزیونی نوشته شده و بخشی از ساند ترک یا مجموعه صداهای ضبط شده بر روی یک فیلم است [ویکی پدیا فارسی]

اگر یکی از اهداف هر تیم فیلمسازی را القا و ایجاد حس و حالی خاص در بیننده بدانیم، از ابزار فوق العاده و مهم و کاربردی باید به موسیقی اشاره کرد. موسیقی فیلم به عنوان مکمل و کمک کار فیلمساز، نقش اساسی و تعیین کننده ای در جهت دهی به احساسات تماشاگران دارد. اهمیت این شاخه به حدی است که گهگاه موسیقی هایی برای فیلمها ساخته شده که به مرور زمان هویت و شخصیت مستقلی یافته اند و از فیلم متناظرشان به مراتب معروف تر و پر مخاطب تر شده اند. نمونه های این ادعا کم نیست و علاقمندان به موسیقی فیلم حتما مثالهایی را در ذهن دارند.

احتمالا تاریخ ساخت اولین موسیقی فیلم نباید فاصله زمانی زیادی با ساخت اولین فیلمهای سینمایی داشته باشد. در اوان پیدایش سینما، همزمان با نمایش فیلمهای صامت، ارکستر نوازندگان موسیقی های متناسب با فیلم را بصورت زنده اجرا میکردند. این ابداع احتمالا ریشه در تئاترهای موزیکال و اپرا داشته است. لذا موسیقیدانان فعال درین زمینه آشنایی و پیش زمینه ذهنی با این کار داشته اند. در آن سالها موسیقی های اجرا شده، بیشتر قطعات کلاسیک و آهنگهایی بود که مستقلا ساخته و اجرا میشده اند. لذا رگه های موسیقی کلاسیک تا سالهای بعد در موسیقی فیلم به وضوح دیده میشود.

نخستین بار موسیقی فیلم در سال 1895 میلادی در فیلم های برادران لومیر و با حضور یک نوازنده پیانو پا به عرصه گذاشت، آن هم نه فقط برای پر کردن سکوت ها، بلکه منظور دیگری هم داشت و آن پوشاندن صدای مزاحم پروژکتورها بود. شاید آنها تصورش را هم نمی کردند که همین اقدام سرآغاز یک اتفاق مهم در صنعت سینما شود. [جام جم آنلاین]

بعضی تحلیلگران هنر سینما معتقدند که سینما بطور کلی هنر صامتی نیست و نیاز سینما به صدا، اساسی است. سینما بازتاب زندگی است و زندگی در سکوت، کمتر تجربه شده است. لذا در سالهای سینمای صامت؛ موسیقی و بعدها گفتار و افکت تجمیعاً این نیاز را برطرف کردند.

عالمان و هنرمندان عرصه موسیقی در طول قرون و اعصار، به هدفی گاه مشترک می اندیشیده اند. بسیارند اهنگسازانی که با هنر موسیقی خود به سمت تصویر سازی و تجسم آن در ذهن مخاطب نزدیک شده اند. این آرزو و رقابت در بین اهنگسازان، با پیدایش سینما عرصه جدید و بکری به دست اورد. موسیقی با روح سر و کار دارد و از جمله انتزاعی ترین هنرهاست لذا سخت میتوان عنوان کرد که موسیقی چه میگوید. یا مثلا اهنگی که ادعای تصویر سازی دارد به دنیال مصور کردن چیست. اما مدیوم موسیقی در همکاری با سینما توانایی یافت تا بیشتر و بهتر از قبل بتواند احساسات بیننده را به شور آورد، حس تصویر را غنا بخشد و تجسم و خیال را در ذهن بیننده متعالی تر کند. کار بدانجا کشید که با شنیدن موسیقی فیلم، تصاویر آن فیلم به وضوح برای بیننده تداعی میشود. بسیاری از ملودی های یک اثر موسیقی فیلم به تنهایی قابل شنیدن نیست یا دستکم لذتی در پی ندارد اما همقدمی صدا و تصویر گاه اصواتی را لازم دارد که تا پیش از سینما به گوش کمتر کسی رسیده بود.

در دوران سینمای صامت نقش موسیقی پررنگ تر از دوران ناطق بود. گرچه نمیتوان ادعا کرد که با ناطق شدن سینما، از اهمیت موسیقی فیلم کاسته شده باشد. اما مطمئنا حجم استفاده از موسیقی تنزل یافت. موسیقی فیلم در دوران نطق، گزیده تر و حرفه ای تر شد. کارگردانها دیگر به هر نوع موسیقی و اهنگسازی راضی نمیشدند و انتظار خلاقیت، موقعیت شناسی و تطابق بیشتر موسیقی با سکانسهای فیلم... جزو خواسته های مسلم انان گردید.

.

.

در یک سکانس سینمایی انتظار ما این است که موسیقی همان چیزی را بگوید که فیلم می گوید. یا دستکم بر بخشی از آن انگشت بگذارد و توجه مارا بدان جلب کند. این کار از دید اهل سینما باید به شکلی صورت گیرد که گویی هر دو رشته هنری (موسیقی و فیلم) به یکدیگر پیوند خورده اند و یک کلیت جدید را شکل داده اند. از همین روست که بسیار شنیده می شود که میگویند: موسیقی متن خوب موسیقی ای است که شنیده نشود [گفتگوی هارمونیک]

البته این معیار، استثنائهای زیادی دارد و نویسنده زیاد با آن موافق نیست. موسیقی هایی که بسیار شنیده میشوند و تا مدتها ورد زبان مخاطبند فراوانند و نمیتوان شنیده نشدن را متر و ملاک اصلی ارزش موسیقی فیلم دانست. در سالهای اخیر موسیقی فیلم تبدیل به رشته ای بسیار تخصصی و وسیع شده که همگام با صنعت سینما به رشد روز افزون خود ادامه میدهد. فعالان موسیقی فیلم عمری بر این کار میگذارند و بعضی از آنان به زعم نویسنده به لحاظ معروفیت کمتر از ستارگان اسمان موسیقی کلاسیک نیستند.

گستردگی موسیقی فیلم به جایی رسیده که نویسنده معتقد است حتا می توان دسته هایی اساسی در موسیقی فیلم شناسایی کرد. موسیقی فیلم ورزشی، موسیقی فیلم عاشقانه، موسیقی فیلم جنگ، موسیقی فیلم وسترن، حتا موسیقی فیلم سیاسی. این دسته بندی گاه به فرم اشاره دارد و بیننده با دیدن و شنیدن فیلم و آهنگ می تواند آنرا تشخیص دهد. در مواردی نیز محتوایی است.

از نمونه های موسیقی فیلمهای ورزشی می توان به مجموعه فیلمهای راکی اشاره کرد که اولین قسمت آن توسط بیل کانتی ساخته شد. تم آشنای این فیلم شاید معروفترین اثر در قالب موسیقی فیلم ورزشی باشد. امروزه این گونه ی موسیقی در قالب برنامه های ورزشی تلویزیونی و حتی موسیقی های اختصاصی برای مسابقات و همایشهای ورزشی باز تولید شده و عرصه گسترده ای یافته است (مانند موسیقی جام جهانی فوتبال که هر دوره اثری اختصاصی ساخته میشود).

در دسته فیلمهای جنگی-تاریخی، می توان به آثاری همچون فرار بزرگ، پل رود کوای، توپهای ناوارون، زیر دریایی، قلعه عقابها، گلادیاتور.. اشاره کرد که موسیقی هایی به یاد ماندنی در ذهن مخطاب هستند. روح حماسی و ملودیهایی که منطبق با رژه و عملیات نظامی تصنیف شده اند به انتقال حس داستانهای جنگی کمک شایانی کرده اند.
در سینمای سیاسی قطب بی بدیل اهنگسازی میکیس تئودوراکیس است که با استفاده از موسیقی تماتیک زادگاهش یونان، سبک خاص و منحصر بفردی در موسیقی فیلمهای سیاسی بوجود آورد که بعدها موردتقلید برخی اهنگسازان قرار گرفت. موسیقی سینمای وسترن شاید بیش از همه وامدار آهنگساز بزرگ و بی نظیر موسیقی فیلم انیو موریکونه باشد. موریکونه اهنگساز قدرتمند و بسیار پرکار ایتالیایی سهم بسزایی در گسترش این هنر به مرزهای جدید و جلب ارتباط زیادتر با مخاطب داشته است. خواستگاه موریکونه موسیقی کلاسیک است. پدر اونوازنده موسیقی بوده و لذا انیو در محیطی موسیقایی رشد کرد.

.

.

به بهانه اولین یادداشت مایلم از اهنگسازان بزرگی یاد کنم که کارهای زیبایشان خاطره انگیز و هویت بخشند. دیدن فیلم به همراه شنیدن سروده های موسیقایی آنان لذتبخش تر و حتا زیست روزمره همراه با شنیدن آثار آنان بسی آسانتر است. نام این بزرگان در ذهن نگارنده با اثری خاص قرین و عجین است:
جان ویلیامز و جنگ ستارگان، موریس ژار و لورنس عربستان، جان باری و از درون آفریقا، میکیس تئودوراکیس و سه گانه کاستاگاوراس، مایکل لگراند و ماجرای توماس کراون، ریچل پورتمن و شکلات، انیو موریکونه و سه گانه سرجیو لئونه، هنری مانچینی و پلنگ صورتی، المر برنشتاین و فرار بزرگ، چاپلین و کنتسی از هنگ کنگ، فرهاد فخرالدینی و سربداران، جری گلد اسمیت و پاپیون، زبیگنیو پرایزنر و سه گانه کیشلوفسکی، مجید انتظامی و آژانس شیشه ای، نینو روتا و پدرخوانده، ولادمیر کوزما و میشل استروگف، فرانسیس لای و داستان عشق، برنارد هرمن و شمال از شمالغربی، بابک بیات و شکار، کریستوفر گانینگ و پوآرو ... و بسیار آثار دیگر

این مطلب پراکنده و کشدار را با نقل قولی از جان ویلیامز بزرگ به پایان می برم:
« شخصا دوست دارم فیلمنامه را نخوانم و از قبل داستان فیلم را ندانم. من علاقمند به اولین مواجهه با فیلم هستم. وقتی داستانی کلاسیک را می ‌خوانید تصویر ذهنی از اشیا و فضا و محیط می سازید. میدانم که اگر فیلمنامه را بخوانم موفق نخواهم شد. اولین واکنش من به تصویر بسیار اصیل تر خواهد بود. »

.

منابع: ویکی پدیا، جام جم آنلاین، گفتگوی هارمونیک، سوره سینما، مجله فرهنگ و اهنگ