•

با تشكر از جناب جو گيليس بزرگوار و با احترام به دوست عزيزم منصور گرامي ؛

•

 "به نظر مي رسد كه علم دائما در پيشرفت است و حال آنكه فلسفه قلمرو خود را از دست مي دهد . ولي اين امر فقط بدان جهت است كه فلسفه وظيفه اي سنگين و پر حادثه دارد و آن عبارت است از حل مسائلي كه هنوز ابواب آن بر روي روشهاي علوم باز نشده است : مانند مسائل خير و شر ، زيبايي و زشتي ، جبر و اختيار ، و حيات و موت ؛ به محض اينكه ميداني از بحث و بررسي معلوماتي دقيق با قواعد صحيح در دسترس مي گذارد علم به وجود مي آيد . "

تاريخ فلسفه  -  ويل دورانت.    

      در اواخر قرن ١٩ميلادي موج جديدي در ميان فلاسفه و اهل قلم در حال شكل گرفتن بود ؛ در شوروي نويسندگاني همچون تولستوي و داستايوفسكي و چخوف ظهور كرده بودند كه ديدگاه خود به اجتماع و طرز تفكر و فلسفه شان را در قالب داستان و رمان بيان ميكردند . آنها به گونه اي آغازگر موج جديدي از ادبيات و فلسفه بودند . قرن ٢٠م ميلادي تعداد زيادي از متفكران سعي در پيرويي از اين سبك نوين داشتند ، ژان پل سارتر ، آلبر كامو ، ارنست همينگوي و … اوج اين جريان را نشان دادند و اين موضوع را تثبيت كردند كه فلسفه الزامي به قرارگيري در متون فني و سقيل الفهم ندارد و ميتوان آنها را با اندكي خلاقيت هنرمندانه در قالب داستان و رمان بيان نمود ! شايد اگر باروخ اسپينوزا در قرن ٢٠ زندگي ميكرد ، به جاي نوشتن مهمترين كتابش " اخلاق " ، رمانهايي با محتواي آن مي نوشت و يا كارگرداني ميشد كه افكار فلسفي و ديدگاههاي اجتماعي اش را با فيلم عرضه ميكرد ! تصور كنيد ، هر اصلي را با يك فيلم و هر تبصره اي را با مجموعه اي از سكانسها نشان ميداد و بيان ميكرد ! چه بينظير ميشد … 

    اما خوشبختانه سينماي كلاسيك ما اين تصور زيبا را در خود جاي داد ! هرچند كه نيچه و سارتر و كامو كارگردان يا فيلمنامه نويس نشدند، اما در كنارشان متفكراني هم داريم كه فيلم ساختند ، و خوب هم ساختند … در حدي كه علاقمندان به هنر هفتم ميتوانند در جمع نقاشان ، نويسندگان ، فلاسفه و شعرا سر بلند كنند و با اقتدار بگويند كه ما هم تاركوفسكي و برگمان و كيشلوفسكي و برسون و كوروساوا را داريم كه از شما عقب نمانده اند ، و هرچند كمي آهسته تر از شما ، اما همراهتان آمده اند !

      با اين تفاسير همانگونه كه نميتوان به راحتي از كنار يك تابلو نقاشي از پيكاسو گذر كرد و يا داستايوفسكي و جنايت و مكافاتش را ناديده گرفت ؛ نميتوان از كنار كارگردانان فوق الذكر و آثارشان ، نيز گذشت . 

     همانگونه كه چاپلين در فيلمهايش به دنبال القاي معنايي - حال هر چند مختصر- انساني بود ، و بعنوان يكي از آغازگران سينما و فيلمسازي محسوب مي شود ، اولين داستان نويسان هم ( اگر به زمانهاي دور باز نگرديم ) قصدشان بيان مفهومي مشخص بود كه با هنر روايت و پرداخت همراهش ميكردند . شعرا سخنانشان را با ظرافتي تحسين برانگيز بيان ميكردند و معنا را در پس كلمات و هنرشان پنهان مينمودند . اصولا هدف از قصه گويي در طول تاريخ براي بيان معاني خاصي بوذه است . در نتيجه نميتوان گفت شنگول و منگول فقط يك قصه است ، كمدي الهي فقط يك منظومه است يا پيرمرد و دريا فقط يك داستان است و يا روشنايي هاي شهر فقط يك فيلم !

    اگر قصد داشته باشيم سينما را بعنوان يك هنر و در زمره ساير هنرها قرار دهيم ، بايد به اين نكته دقت كنيم كه هنري كه تهي باشد ، پس از مدت كوتاهي زيباييش را مي بازد . زيرا هنر بايد حاوي انديشه باشد ، زيبايي و جذابيت تنها شاخصه هنر نيست . و اگر بود تا به اين حد گسترده نمي شد . عده كثيري از علاقمندان به سينما معتقدند كه فيلم در وهله اول بايد سرگرم كننده باشد ؛ در حاليكه سرگرم كنندگي در رتبه اهميت پايينتري نسبت به درونمايه قرار دارد ! در سه رنگ كيشلوفسكي علاوه بر سرگرم كنندگي فيلم ، محتويٰ هم حرف اول را مي زند ؛ يا اگر كلاسيكتر شويم ، پرسوناي برگمان با وجود كشش داستاني ، و روايت هنرمندانه ، درونمايه بسيار زيركانه اي را در خود دارد كه بايد با دقت بررسي كرد تا انها را دريافت ! حال چگونه انتظار داريم كه تاركوفسكي و ١١ فيلمش را به آساني كنار بگذاريم ؟ شخصي كه از مطرح ترين كارگردانان در اين سبك بود .

     با توجه به اينكه جستار مربوطه اسم معناگرا بودن را برخود دارد ، پس در ارسال آتي به جزئياتي خواهيم پرداخت كه به گمان بنده داراي معاني و مفاهيم خاصي هستند؛ البته خالي از لطف نيست ، حال كه نوستالژيا پرونده اش باز شده ، بيشتر تشريحش كنيم ! و فيلمهاي بيشتري را از اين زاويه مورد تماشا قرار دهيم !

•

با سپاس و تقديم احترام