جعفرخان از فرنگ برگشته و علی حاتمی

 برگرفته از مصاحبه محمد متوسلانی با سایت پرده سینما

-در مورد فیلم جعفر خان از فرنگ برگشته و مشکلاتتان با علی حاتمی برایمان بگویید.

-علی عباسی نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» را خیلی دوست داشت. در سال های دور ساختن این فیلم را به من پیشنهاد کرده بود. قصه را برای من گفت و من دیدم بی سر و ته است و قبول نکردم. داستان نداشت.

فیلم جعفر خان از فرنگ برگشته را تمام کرده بود و حتی موسیقی آن هم آقای حنانه ساخته بود، اما وزارت ارشاد گفته بود این فیلم قابل نمایش نیست. فیلم یک سال در ارشاد مانده بود. چندین اصلاحیه به فیلم وارد شده بود که حاتمی حاضر نشده بود هیچ کدام از اصلاحیه را انجام دهد. حتی صحبت شده بود که دستیارش آقای بخشی این کار را انجام دهد که حاتمی قبول نکرده بود.

یک روز در دفتر جشنواره فجر آقای جمال امید هم حضور داشت که علی عباسی تهیه کننده فیلم، مرا دید و سر گلایه اش باز شد که آخر این چه وضعیتی است! ما اینهمه سرمایه گذاشته ایم و فیلم همینطوری مانده است. روی سخن اش هم با من بود که در آن زمان در سندیکا رئیس گروه کارگردانان بودم. گفت شما همه اش از هم صنفی های خودتان حمایت می کنید و کسی به فکر تهیه کننده ها نیست.

من پاسخ دادم که چنین چیزی نیست. من طرف حق هستم. فرقی نمی کند که کارگردان باشد یا تهیه کنند. و گفت «تو فیلم را ببین و اگر به ما حق دادی برو فیلم را اصلاح کن.» وقتی آمدم خانه زنگ زدم به جمال امید و ازش خواهش کردم حواس اش باشد پای من وارد این دعوا نشود. امید گفت همان جا فوراً عباسی به سید محمد بهشتی [مدیرعامل وقت بنیاد سینمیی فارابی] زنگ زد و او از این قضیه استقبال کرد. گفتم «قربان شما! من نیستم!» بعد علی اکبر عرفانی که در آن فیلم شریک عباسی بود به من زنگ زد و گفت برو فیلم را ببین.

خب من نسبت به عرفانی هم احساس دین می کردم. چون سینمایی در بابل را با شخصی شریک بودم و در حالی که در شهر سه سالن سینمای دیگر که در مرکز شهر بودند وجود داشت، و تهیه کننده ها معمولاً رغبت داشتند فیلم هایشان را در آن سینماها اکران کنند، اما آقای عرفانی می گفت فیلم ها را باید در سینمای من نمایش بدهند. من یک جوری به ایشان مدیون بودم. به هرحال ایشان به من زنگ زد و اصرار کرد که شش میلیون تومان پول ما روی هواست و شما بیا و فیلم را ببین.

من فیلم را دیدم. به قدری لجام گسیخته و عجیب و غریب بود که بعد از دیدن فیلم 2 قرص آسپرین خوردم. فکر کردم مرحوم حاتمی در چه حالی بوده که این فیلم را ساخته است؟ هیچ چیز فیلم با هم جور نبود. صحنه هایی بود که آقای عزت الله انتظامی و حسین سرشار وارد صحنه می شدند و هرچه دلشان می خواست می گفتند. و یا لباس آتش نشان تن یک عده دهاتی کرده بودند. گاف های عجیبی در فیلم بود، مثلاً تمام مقامات رسمی کشور به استقبال آدمی که از فرنگ آمده می روند. آدمی به صرف اینکه از فرنگ آمده وارد شهر می شود و هرکاری دل اش بخواهد می کند! فیلم بسیار از هم گسیخته بود. حتی بعدها بهرام بیضایی که دوست خانوادگی ما بود یک روز آمد منزل ما. من داشتم روی نوار ویدئو این فیلم را می دیدم. ازم پرسید جریان چیست؟ گفتم این فیلم را انداخته اند گردن من که درست اش کنم. بیضایی گفت «اورسن ولز هم نمی تواند این فیلم را درست کند.» من هنوز نوار بتاماکس آن فیلم را دارم. بعد از دیدن فیلم من رفتم و گفتم حق با شماست و هیچ کاری نمی شود برای این فیلم کرد. اما آنها اصرار می کردند.

-دلیل توقیف فیلم چه بود؟

- دلیل توقیف فیلم تنها کیفیت بسیار پایین و ضعف فیلم بود. فیلم 110 دقیقه بود و آقای مهدی رجاییان هم آن را تدوین کرده بود ولی واقعاً قابل نمایش نبود.

-روایتی وجود دارد که دو نفر از آدم های مورد اعتماد مرحوم حاتمی یعنی آیدین آغداشلو و محمدمهدی دادگو هم نسخه اصلی جعفرخان از فرنگ برگشته  را دیده بودند و گفته بودند فیلم خیلی بد شده است و حاتمی هم پذیرفته که فیلم چیزی نشده که او می خواسته است.

-گویا مرحوم حاتمی در یک فضای دیگر بوده و نمی دانسته چه جور باید کارش را جمع و جور بکند. من آثار حاتمی را دیده بودم وبه توانایی های ایشان واقف بودم. فکر می کنم مقاومت ایشان برای انجام اصلاحات روی فیلم ناشی از این بوده که نمی دانسته با فیلم چه بکند. این طرح را عباسی خیلی دوست داشت و همانطور که سالها قبل به من پیشنهاد ساخت آن کرده بود، حالا شاید در شرایط بعد از انقلاب آقای حاتمی دوره ای بیکار بوده و عباسی به او پیشنهاد کرده و او هم پذیرفته است.

به هرحال مقاومت من در برابر تلفن ها به جایی رسید که روزی صدای همسر من درآمد که این ها همکاران تو هستند و جواب شان را بده. علی عباسی به من گفت خودش اصلاحاتی در فیلم انجام داده اما من قبول نکردم. طرحی نوشتم و در آن آدمی دوست جعفر خان بوده را اضافه کردم که ایرج راد نقش او را بازی کرد. نشان دادم که این شخص هم تحصیلکرده فرنگ است ولی رفتار درستی دارد. اما عملاً کاری نکردم. با مازیار پرتو برای فیلمبرداری صحبت کردم. که گفت تا حاتمی نباشد من فیلمبرداری نمی کنم. من گفتم اگر می خواهید من این فیلم را اصلاح کنم باید علی حاتمی کتباً رضایت خودش از این کار را اعلام کند. رابط ما جمال امید بود. او به من تلفن زد و من گفتم تا حاتمی این نامه را ندهد من کار را انجام نمی دهم. امید به من گفت سید محمد بهشتی حاتمی را خواسته و او موافقت کرده و گفته اشکالی ندارد فلانی این کار را انجام دهد و من نامه را می نویسم و می فرستم. دو سه روز بعد به من پیام دادند که بهشتی گفته به فلانی بگویید مگر حرف مرا قبول ندارد؟! من هم دیدم ایشان رئیس بنیاد سینمایی فارابی است و ما هم کارمان پیش ایشان گیر است! خلاصه قبول کردم و اصلاحات را انجام دادم. یک سری صحنه های طولانی را کوتاه کردم. صحنه هایی را مجدداً فیلمبرداری کردم. من 60 دقیقه از فیلم علی حاتمی را دور ریختم و یک فیلم 85 دقیقه ای آماده کردم بعدها که راش های ایشان را دیدم متوجه شدم چه قیامتی است در راش ها! و حاتمی هرچه دم دست اش آمده را گرفته است.

من جعفرخان از فرنگ برگشته را اصلاح کردم و تحویل دادم و بعد از آن رفتم تا جستجوگر را بسازم. بعد دیدم علی حاتمی جایی گفته که اگر قرار بود کار مرا دستکاری کنند باید به من اطلاع می دادند و یا حداقل فیلم را می دادند یک آدم متعهد بسازد. فحوای کلام ایشان این بود که نسخه اصلی یک فیلم انتقادی بوده و در نسخه فعلی این ماهیت انتقادی از دست رفته است. من فوراً تلفن زدم به عبدالله اسفندیاری که در جریان ماجرا بود. گفتم قرار بود آقای بهشتی به من نامه آقای حاتمی را بدهند که ندادند. حالا اگر من بخواهم جواب آقای حاتمی را بدهم جنجال مطبوعاتی درست می شود و من دوست ندارم در مطبوعات بگویم که ماجرا چه بوده است. گفت «پیشنهاد شما چیست؟» گفتم من خواهش می کنم نسخه ایشان را برای منتقدین و ارباب جراید نمایش دهند تا آن ها گواهی دهند من فیلم را خراب کرده ام یا درست؟ دیگران قضاوت کنند. اسفندیاری به من گفت «باشه قول می دهم این کار را انجام دهم.» اما بعد از چند روز به من گفت حاتمی پیش ما آمده و گفته خواهش می کنم این کار را انجام ندهید. حالا بالاخره حاتمی هم همکار شماست. من گفتم من وضعیت من چه می شود؟ آنجا که آن نامه را به من ندادید و اینجا هم که اینطور می گویید؟ دیگر پشت دست ام را داغ کردم که به حرف کسی اعتماد نکنم.