نگاهی به تاریخچه دوبله کارتون در ایران

بی شک تماشای کارتون های زیبا و لذت بخش، از بهترین خاطرات دوران کودکی ماست. کارتون های جذابی که ما را، غرق در رویاهای کودکی مان می کرد و گل لبخند را بر لبانمان می نشاند. شاید هنوز هم سال ها پیش را به خاطر بیاوریم، سال هایی که با خیال راحت می نشستیم و کارتون های مورد علاقه مان را با اعضای خانواده تماشا می کردیم. آن زمان به ذهنمان خطور نمی کرد صداهای گرم و دلنشینی، که به جای تک تک شخصیت های این کارتون ها حرف می زنند چه کسانی هستند یا چطور آنها این صداها را برای ما جاودانه می سازند. اما اکنون حسرت می خوریم که چرا قدر این صداهای ارزشمند، یا به عبارتی دوبلورهای توانمند، در زمینه دوبلاژ کارتون ها را ندانستیم. در سال های اخیر با تماشای کارتون های جدید دوبله شده، نبود این الماس های نایاب را بیش از گذشته احساس می کنیم.
در این نوشتار، نگاهی گذرا به تاریخچه دوبله کارتون در ایران داریم. به این امید که با ظهور استعدادهای جدید در زمینه دوبلاژ، خاطرات خوش کودکی ما دیگربار تکرار شوند.

نخستین دوبله های کارتون در ایران، در استودیو «کاسپین» و در اواسط دهه 40 انجام شد. پایه گذاران این استودیو، زنده یاد «منوچهر نوذری»، «محمود قنبری» و «اکبر منانی » بودند. رئیس استودیو کاسپین (دکتر هوشنگ طبیبان) با شرکت های معتبر و صاحب نام پخش فیلم در آمریکا، قرارداد داشت و نماینده فیلم های 16 میلی متری و تلویزیونی آن زمان، در ایران بود.
سریال کارتونی «عصر حجر»، در همان دوران دوبله شد. مدیریت دوبلاژ این سریال برعهده «محمود قنبری» بود و خودش نیز، دوبلور نقش اصلی کارتون بود که «فردی فلینت استون» نام داشت. دوبلور نقش «ولما» همسر «فردی» در ابتدا «مهناز شیرانی» بود و در ادامه، «سیمین سرکوب» جایگزین وی شد.
«عصر حجر» آن قدر میان مردم محبوبیت کسب کرد، که همه آن را با نام «فردی فلینت استون» می شناختند.
یکی از معروف ترین و پربیننده ترین کارتون ها در میان بچه ها و حتی بزرگ ترها، «میکی ماوس» بود، که در استودیو «تلویزیون فیلم» به مدیریت دوبلاژ «ایرج رضایی» انجام شد.
 «جواد بازیاران» با صدای ریز و خش دار خود توانست خالق صدای «میکی ماوس» باشد و این شخصیت کارتونی محبوب را، برای همه تبدیل به یک اسطوره کند. کسانی که صدای «جواد بازیاران» را به جای شخصیت های مختلف در آثار سینمایی شنیده اند، به این واقعیت معترفند که وی با مهارت و تبحر خاصی، به جای شخصیت «میکی ماوس» حرف زده است.
هنگامی که صدای او را به جای  «ارنست بورگناین»  در فیلم  «این گروه خشن» (سام پکین پا- 1969) می شنویم، به خوبی متوجه می شویم که او در زمینه دوبلاژ یک تنه همه را حریف است.

کارتون «معاون کلانتر» پس از انقلاب از تلویزیون پخش شد و بسیاری از بچه ها و حتی بزرگ ترها، هنوز آن را کاملا به خاطر دارند. نقش معاون کلانتر با صدای دلنشین «ایرج رضایی»، از تیپ های معروفی شد، که هنوز هم در اذهان همگان باقی مانده است. یک معاون بی لیاقت، که مدام از «ماسکی» و یک موش کور رو دست می خورد «مینو غزنوی» با ظرافت ویژه ای به جای «ماسکی» صحبت می کرد و شادروان «مهدی آژیر» هم به جای موش کور حرف می زد.
«ناصر ممدوح»، مدیریت دوبلاژ این کارتون را برعهده داشت.وی پیش از آن، مدیریت دوبلاژ کارتون «ماجراهای سندباد» را انجام داده و شایستگی های خود را، به اثبات رسانده بود .«سندباد» هنوز هم از قهرمانان فراموش ناشدنی بسیاری از بچه هاست. حتی بسیاری از ما به واسطه گویندگی بی عیب ونقص «ناهید امیریان» به جای شخصیت «سندباد»، هنوز صدای سندباد را در خاطر داریم. زنده یاد «مهدی آژیر» هم به جای کلاغی به نام «شیلا» صحبت می کرد.

کارتون معروف «تنسی تاکسیدو و چاملی» سال 1355 در استودیو «ساندفیلم»، توسط «صادق ماهرو» دوبله شد و تا مدت ها پس از انقلاب هم، از تلویزیون پخش می شد. صدای خنده های بی نظیر آقای «ووپی»، فقط به مدد صدای جادویی «شهروز ملک آرایی»، در خاطره ها جاخوش کرده است. «ظفرگرایی» هم به جای یک شیرماهی به نام «چاملی»، صدایی مضحک و در عین حال دوست داشتنی خلق و توانایی های خود در عرصه دوبله کارتون را اثبات کرد.
«مهدی آژیر» هم به جای «تنسی تاکسیدو»، همچون همیشه عالی بود. در واقع می توان «مهدی آژیر» را در زمینه دوبله کارتون، یک نابغه دانست تا بدانجا که اکنون نبود وی در این عرصه، کاملا محسوس است.کارتون پرطرفدار «گوریل انگوری و بیگلی بیگلی»، نیز از محبوب ترین کارتو ن های بچه ها و بزرگ ترها به شمار می آید. مدیریت دوبلاژ این کارتون را «امیرهوشنگ قطعه ای»، در نخستین سال های انقلاب انجام داد . «صادق ماهرو» با صدای گرم و در عین حال بم خویش به جای «گوریل پانزده متری» حرف زد . «اصغر افضلی» هم گوینده نقش «بیگلی بیگلی» بود.  (اصغر افضلی دوبلور سازمانی «وودی آلن» می باشد، که در اکثر آثار «وودی آلن» به جای او صحبت کرده است.)
از ویژگی های منحصر به فرد این کارتون، انطباق صدای دوبلورها به جای شخصیت های داستان است . «صادق ماهرو» و «اصغر افضلی» با بهره جستن از نبوغ ذاتی شان، این کارتون را به یکی از بهترین و جذاب ترین کارتون های پس از انقلاب تبدیل کردند.

یکی دیگر از کارتون های مشهور پس از انقلاب، «ماجراهای گالیور» است، که «اکبر منانی» در سال 1359 مدیریت دوبلاژ این اثر را انجام داد . «اکبر منانی» صدای معروف نقش «گلوم» بود، که دائما در حال فرستادن موج منفی بود و می گفت: «کارمون تمومه، من می دونم، ما موفق نمی شیم!». «شهاب عسگری» نیز به جای «گالیور» صحبت می کرد و از او، شخصیتی جذاب و دوست داشتنی ترسیم کرد.نقش «فلرتیشیا» هم به خوبی در اذهان همگان باقی مانده است. دلیل آن هم صدای شیرین و لحن دلنشینی بود که «مینو غزنوی» به این شخصیت بخشید .«مینو غزنوی» دوبلور توانمندی است که در برجسته ترین آثار سینمای جهان، هنر خویش (یا به عبارتی صدای خود) را به رخ همگان می کشد. گویندگی به جای «جنیفر جونز» در فیلم «آهنگ برنادت» (1943) و «جین آرتور» در شاهکار سینمای جهان، «آقای اسمیت به واشنگتن می رود» (1939) گواه این ادعاست.
«شهروز ملک آرایی»به جای «کاپیتان لینچ» حرف می زد و با تکیه کلام معروف : «نقشه رو رد کن گالیور!»، سعی در پیدا کردن گنج مدفون شده داشت.خیلی از کارتون هایی که اواخر دهه 50 برای تلویزیون دوبله شدند، پس از انقلاب هم از تلویزیون پخش شدند. دوبله کارتون های «ماجراهای سندباد»، «گالیور» و «گوریل انگوری» محصول همان دوران است.

مجموعه «پلنگ صورتی» نیز به مدیریت شادروان «حسن عباسی»، در همان دوران دوبله شد. (زنده یاد «حسن عباسی» دوبلور سازمانی کمدین معروف وخلاق سینمای جهان، «استن لورل» بود و گویندگی های درخشان او به جای «لورل» همچنان در خاطر علاقه مندان هنر دوبلاژ مانده است.)

پی نوشت دلشدگان : زنده یادان استاد منوچهر نوذری و کنعان کیانی - اصغر افضلی و ناصر طهماسب هم به جای لورل گویندگی کرده اند.

راوی مجموعه «پلنگ صورتی» که شامل «مورچه و مورچه خوار» و «کارآگاه و بازرس دودو» می شد، زنده یاد «پرویز نارنجی ها» بود.
در «مورچه و مورچه خوار» به جای مورچه، زنده یاد «حسن عباسی» صحبت می کرد و «مهدی آرین نژاد» هم، با زیبایی خاصی به جای «مورچه خوار» حرف می زد. تکیه کلام هایی که «مهدی آرین نژاد» خلق کرد، خیلی زود بر سر زبان ها افتاد. از آن جمله می توان به «سلام مورچه!» اشاره کرد.در «کارآگاه و بازرس دودو» این زوج موفق، با هم همکاری داشتند و دوبله ای به یادماندنی از خود برجا گذاشتند.  «حسن عباسی» به جای «کارآگاه» حرف می زد و «مهدی آرین نژاد» هم نقش «بازرس دودو» را می گفت.

در اواخر دهه 50 خورشیدی کارتون های بیشتری برای دوبله و پخش از تلویزیون، از شرکت های آمریکایی از جمله «هانا باربرا» و «والت دیزنی» خریداری شد.
اما پس از انقلاب سیل کارتون های ژاپنی و چینی به ایران سرازیر شد.
کارتون هایی مانند «خانواده دکتر ارنست»، «مهاجران»، «بچه های کوه آلپ»، «حنا دختری در مزرعه»، «پینوکیو» و «موش کوهستان»، برای دوبله و پخش خریداری شدند این گونه بود که دوبله کارتون پس از انقلاب، در ایران رونق یافت. در آن زمان اگر فیلم یا سریالی برای دوبله و پخش نبود، این کارتون ها بودند که به صنعت دوبله در ایران جانی تازه بخشیدند.
«خانواده دکتر ارنست» به مدیریت دوبلاژ «مهدی علی محمدی»، از یادگارهای دوبله کارتون در نخستین سال های انقلاب است. دوبلورهای حرفه ای و پیشکسوتی نظیر زنده یاد «حسین معمارزاده»، «شهلا ناظریان»، «ناهید امیریان» و «محمد بهرمندی» در این آثار حرف می زدند.  «مهدی علی محمدی»، مدیریت دوبلاژ کارتون «واتو واتو» را هم انجام داد. صدای فوق العاده ای که روی عنوان بندی این کارتون می گفت: «واتو واتو! اعجاب انگیز و خارق العاده»، صدای «مهدی علی محمدی» بود.
بی تردید کارتون «پینوکیو» را همه به یاد دارند. ترکیب صداهای زوج «مرتضی احمدی» به جای روباه مکار و شادروان «کنعان کیانی» به جای «گربه نره» که همیشه می خواستند پینوکیو را ناکار کنند، فوق العاده از کار درآمد . «نادره سالارپور» نقش «پینوکیو» را می گفت.

کارتون «پسر شجاع» از پرطرفدارترین کارتون هایی بود که در زمان خود پخش می شد . «غلامعلی افشاریه» مدیریت دوبلاژ این کارتون را برعهده داشت و گوینده تیتراژ هم خود او بود. ابتدا «نادره سالارپور» به جای «پسر شجاع» حرف می زد و پس از مهاجرت او به خارج از کشور، «مهوش افشاری» جایگزین وی شد.
«پرویز ربیعی» نیز با صدای گرم خود به جای «پدر پسر شجاع» صحبت می کرد.
 «اصغر افضلی» به جای «روباه» حرف می زد و نقش «شیپورچی» را «تورج نصر» به زیبایی می گفت.
 «جواد پزشکیان» هم به جای «خرس قهوه ای» صحبت می کرد. «مهین برزویی» هم گوینده نقش «خانم کوچولو» بود.
«ژاله علو»، بازیگر و دوبلور توانمند کشور، پس از انقلاب ،مدیریت دوبلاژ بسیاری از کارتون های موفق را انجام داده است. از آن جمله می توان به کارتون های «اسکار»، «رامکال»، «پت پستچی»، «دهکده حیوانات» و «ارم و جیرجیر» اشاره کرد.

«امیرهوشنگ قطعه ای» نیز مدیریت دوبلاژ بسیاری از کارتون های موفق دهه 60 را، انجام داد. کارتون «دختری به نام نل»، گواه این ادعاست.

کارتون «لوک خوش شانس» چندین بار دوبله شده است. بیست و هفتمین قسمت از آن، به مدیریت دوبلاژ «خسرو خسروشاهی» بود.  (آلن دلون خوش سیما تداعی کننده صدای گرم و خوش آهنگ «خسرو خسروشاهی» است.)
«منوچهر والی زاده» در تمام نسخه های دوبله شده این کارتون، به جای «لوک» صحبت می کرد.
قسمت هایی از این کارتون نیز به مدیریت «عباس نباتی» دوبله شد.
«محمد عبادی» با هنرمندی تمام به جای «بشوگ» صحبت می کرد. صدای «بشوگ» از معدود تیپ های خلق شده در کارتون های پس از انقلاب است، که در خاطر همگان باقی مانده است، سگ ابلهی که فکر می کرد دینامیت استخوان است و با آن بازی می کرد.

کارتون «بابا لنگ دراز»، از آخرین یادگارهای دوران طلایی دوبله کارتون است. پس از پخش این کارتون به ندرت پیش می آمد، که یک کارتون خوب و زیبا انتخاب شده و به نحو شایسته ای دوبله شود.
مدیریت دوبلاژ «بابا لنگ دراز» را، «زهره شکوفنده» انجام داد و صدای نقش به یادماندنی «جودی» هم با خود او بود. شخصیت «جودی» با آن موهای فرفری اش آن قدر در دل بچه ها جا باز کرد، که یکی از پربیننده ترین کارتون های پس از انقلاب شد.
«رزیتا یاراحمدی» و «مهوش افشاری» هم به جای دوستان «جودی آبوت» حرف زدند و «کیکاوس یاکیده» هم نقش «بابالنگ دراز/ آقای پندلتون» را می گفت. (صدای کیکاوس یاکیده و بازی وی در فیلم «زن زیادی» در نقش افسر پلیس را حتما به خاطر می آورید.)

پخش کارتون های تلویزیون در دهه 50 به شبکه های اول و دوم سیما محدود شده بود. مردم نیز بیشتر دوست داشتند فیلم ها یا کارتون ها را از طریق تلویزیون تماشا کنند، اما نکته مهم این بود که کارتون های معدودی برای پخش از تلویزیون دوبله می شد. زیرا بیشتر این آثار برای اکران در سینماها دوبله می شد. نخستین دوبله فیلم های کارتونی تولید شرکت «والت دیزنی»، به مدیریت «ژاله علو» انجام شد. وی فیلم هایی نظیر «بامبی»، «سیندرلا» و «سفیدبرفی و هفت کوتوله» را دوبله کرد.
کارتون معروف و محبوب دیگر نزد بچه ها و بزرگترها «رابین هود» است که در سال های پس از انقلاب، چندین بار از تلویزیون پخش شد.
این نسخه را «احمد رسول زاده» -که جزو برگزیدگان چهره های ماندگار امسال بود- دوبله کرد . مدیریت دوبلاژ نسخه پیش از انقلاب آن، برعهده «خسرو خسروشاهی» بود.
در نسخه دوبله شده پس از انقلاب آن، «ژرژ پطرسی» با صدای جادویی خویش، به جای «رابین هود» صحبت کرد و شخصیت جذاب و دوست داشتنی او را، برای همه ما به تصویر کشید.
«رابین هود» در واقع قهرمان بسیاری از ما بود و همه او را تحسین می کردند. در نسخه دوبله شده پیش از انقلاب «حسین عرفانی» به جای شخصیت «رابین هود» صحبت کرده است.
«جان کوچولو» هم در نسخه دوبله شده توسط «احمد رسول زاده»، با صدای «شهروز ملک آرایی» ماندگار شد. «صادق ماهرو»  هم به جای  «داروغه ناتینگهام» حرف می زد. نقش «پدر تاک» را نیز «مهدی آرین نژاد» می گفت.
 هر دو نسخه دوبله شده از این کارتون بی نظیر هستند زیرا دوبلورها از جان و دل برای آن مایه گذاشتند.

متاسفانه در سال های اخیر کارتون های جذاب و ماندگاری، برای پخش از تلویزیون دوبله نشده است. تنها شرکتی که به طور حرفه ای به دوبله کارتون می پردازد، «انجمن گویندگان جوان» است.
 اگرچه این انجمن، فعالیت خود را به طور زیرزمینی آغاز کرد، اما با مرور زمان مجوز فعالیت خود را دریافت کرد.
«مهرداد رئیسی» مدیر این انجمن با گردهم آوردن دوبلورهای جوان، تلاش دارد جان تازه ای به دوبله کارتون کشور ببخشد، امری که تاکنون فراهم نشده است.

حکایت دوبله کارتون در ایران با فراز و نشیب های زیادی همراه بوده و هست. خاطرات کودکی هم نسلان من و شما، آمیخته با همین کارتون های جذاب و دوست داشتنی است.
 ای کاش می توانستیم دوباره به آن دوران بازگردیم و لحظاتی هرچند کوتاه، دیگر بار به تماشای کارتون های سرشار از خاطره بپردازیم. شاید بتوان از این همه روزمرگی و یکنواختی حتی برای چند دقیقه رها شد و همانند بچه های معصوم و دوست داشتنی، دوباره کودکی کرد.

منبع