بی پناه

کارگردان : علیرضا داوود نژاد

سال تولید:1365

بعد از این روی من و آینه وصف جمال       که در آن جا خبر از جلوه ذاتم دادند

در اواخر دهه شصت و اوایل دوران دانشجوئی در اهواز در یک غروب جمعه و پیشنهاد یکی از دوستان در خوابگاه برای عوض شدن حال و هوایمان به سینما رفتیم. سینمایی که فیلم بی پناه را در اکران داشت. لازم نیست  برای دوستانی که مانند من تحصیلات دانشجویی خود را در شهری دور از محل تولدشان گذرانده اند توضیح دهم که در آن غروب جمعه وقتی از سالن سینما بیرون آمدیم چه حس پریشانی داشتیم. بی پناه داستان مردی را روایت می کند که بیشترین آسیب را از اعتیاد دیده است.

احمد در اثر ابتلا به مواد مخدر همه چیز خود را از دست می دهد. حتی همسر و تنها فرزند خود آقا رضا را که اتفاقا خیلی با او صمیمی است. بی پناه جزو آندسته از فیلمهاست که نگاهش به اعتیاد صرفا از منظر آسیبهای خانوادگی منبعث می گردد. اینکه ریشه این اعتیاد در کجاست و چگونه باید با آن مقابله کرد را در این فیلم نمی بینیم اما تنها نکته عبرت انگیز فیلم در این خلاصه می شود که اعتیاد پایان خط نیست.

در واقع در بی پناه می بینیم احمد که به انتهای خط رسیده است به ترک اعتیاد (به روشهای کلیشه ای که در اغلب فیلمها دیده ایم ) و روی آوردن (مطابق معمول) به ورزش دوباره به زندگی باز می گردد و زندگی خود را از نو بنا می کند و گویی اصلا از ابتدا او معتاد نبوده است. اما روند داستان به گونه ای پیش می رود که برای ساخته شدن زندگی احمد باید از روی دل آقا مرتضی که خود مامور کمیته می باشد رد شوند. زیرا در زمانیکه زندگی احمد آقا متلاشی میگردد همسر احمد آقا با بازی فریماه فرجامی به عقد آقا مرتضی در می آید و زندگی دیگری بنا می گردد.

در واقع علیرضا داوود نژاد که در خلق چنین داستانهایی تبحر خاصی دارد داستان دو زندگی را در  در یک فیلم خلاصه می کند تا جلوه ای از آسیبهای ناشی از اعتیاد را همزمان با ایثار و از خودگذشتگی بتصویر بکشد. زندگی مرتضی (با بازی عبدالرضا اکبری) با فروپاشی زندگی احمد (بابازی مصطفی طاری) بنا می گردد و برای ساخته شدن مجدد  زندگی احمد باید اینبار زندگی مرتضی فروپاشد.

فیلم کاملا عاطفی است و اگر از زاویه دیگری به آن نگاه کنیم عبرت آموز نیز می باشد. شاید اوج این عبرت در آن باشد که ضمن پرداختن به معایب اعتیاد این نوید و امید را به خانواده هایی که اسیر اعتیاد شده اند می دهد که هنوز امیدی وجود دارد و اعتیاد یک بیماری ناعلاج نیست. ضمن آنکه در این فیلم آثاری از ایثار و از خودگذشتگی ایرانی که در وجود و خون ایرانیان است نیز بتصویر کشیده می شود. از خود گذشتگی مرتضی و چشم بستن بر عشقی که تازه در وجودش شعله ور شده بود نیز در جای خود قابل تحسین است.

از آنجا که علیرضا داوود نژاد در یک خانواده کاملا سینمایی زندگی می کند و در تمام آثار خود به نحوی از آنان بهره میگیرد و کمتر پیش می آید که در فیلمهای خود به مادر - برادر و فرزندانش بازی ندهد در این فیلم نیز از رضا داوود نژاد (فرزند خود) که در آنزمان کودکی خردسال بود در نقش رضا فرزند احمد بهره می برد و گویندگی ناهید امیریان نیز به  برجستگی این نقش کمک موثری می کند. رضا داوود نژاد فقط 6 سال داشت که این نقش را بازی کرد اما او بصورت جدی تر 12 سال بعد در ساخته دیگر پدرش مصائب شیرین به ایفای نقشی می پردازد که نامزدی بهترین بازیگر نقش اول مرد را برایش در جشنواره هفدهم فیلم فجر به ارمغان می آورد و پایش را به جشنواره سینمایی فوکوئوکای ژاپن باز می کند.

فیلم داستان روان و ساده ای دارد. یکی از نکاتی که در این فیلم بسیار تحسین برانگیز است مدیریت دوبلاژ استاد ایرج رضایی می باشد که در اینخصوص دوست غایبمان دلشدگان به تفصیل در پست زیر به آن اشاره نموده اند که پیشنهاد می کنم دوستان در ضمن مطالعه این پست آنرا مجددا بخوانند:

http://cafeclassic4.ir/thread-156-post-7...ml#pid7106

ایشان بدرستی دوبله این فیلم را حیرت انگیز خوانده اند بویژه گویندگی جلال مقامی که با لحنی مانند معتادین تبحر خود را به رخ مخاطبین می کشد و اثبات می کند حتی رابرت رد فورد هم می تواند معتاد شود. صدای رفعت هاشم پور هم گویی صدای خودِ فریماه فرجامی می باشد. در مجموع کلکسیونی از بزرگان دوبله در این فیلم بدور هم جمع می شوند و از نظر بنده دوبله فیلم خیلی فراتر از فیلم بود. جمع شدن این بزرگان بدور هم به هر فیلمی اعتبار می دهد و باید بگویم علیرضا داوود نژاد بسیار خوش شانس بود که چنین بزرگانی برای صداگذاری فیلمش بدور هم جمع شدند.

به این نامها نگاه کنید: جلال مقامی - سعید مظفری - رفعت هاشم پور - آذر دانشی - ناهید امیریان - خسرو شایگان - شهروز ملک آرایی - مهدی آژیر - پرویز ربیعی - ایرج رضایی - منوچهر والی زاده و ......    باور اینکه چنین بزرگانی برای دوبله چنین فیلمی بدور هم جمع بشوند واقعا سخت است. حضور نیمی یا به جرات یک سوم از عزیزان بالا در دوبله یک فیلم کافیست تا آن فیلم دارای یک دوبله شاخص و ماندگارگردد.

این فیلم همچنین دارای موسیقی زیبایی می باشد که توسط محمدرضا علیقلی ساخته می شود. در مجموع فیلم بی پناه را می توان یکی از فیلمهای قابل توجه در زمینه پرداختن به موضوع اعتیاد در سینمای ایران دانست. در سکانس پایانی فیلم هم مرتضی با مرکب و قلم شعری از حافظ را با خط نستعلیق می نویسد و زندگی خود را در انزوایی که از ابتدای فیلم داشت ادامه می دهد .....

حافظ شکایت از غم هجران چه می کنی      در هجر وصل باشد و در ظلمت است نور