تاراج

کارگردان:ایرج قادری

سال تولید: 1363

تاراج امروز جزو نوستالوژی هم نسلان من می باشد. این فیلم با محوریت پرداخت به معزل اجتماعی اعتیاد ساخته شد اما با یک تفاوت عمده نسبت به سایر فیلمهای اعتیاد محور. در اغلب فیلمها به موضوع اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی پرداخته می گردید و در اغلب آنها آسیبهایی که اعتیاد به قهرمان فیلم وارد می نمود به تصویر کشیده می شد. در تاراج سنت شکنی می شود و اینبار  پرداختن به زندگی یک معتاد در کار نیست ( بجز فرزند زینال بندری آنهم بخاطر اجبار در روند سناریو) . تاراج به سراغ عوامل اعتیاد می رود. در اوایل انقلاب اغلب فیلمها در حول محور فساد در دستگاه پهلوی می چرخید.

تاراج پس از برزخیها و دادا سومین فیلم ایرج قادری در مقام کارگردان بود که پس از انقلاب ساخت. تاراج رنگ و بوی فیلمهای فارسی قبل از انقلاب را داشت اما با ورژنی پیشرفته. این فیلم قهرمان پروری و بزن درو های سینمای قبل از انقلاب را برای هر بیننده ای زنده می کرد. جمشید هاشم پور در نقش زینال بندری از این فیلم متولد شد. برای مسئولین نظام در آنزمان ایرج قادری یا ناصر ملک مطیعی یا فردین هنرپیشه های موجهی نبودند. بنظر مسئولین آنها مردم را بیاد گذشته می انداختند لذا بعد از فیلم برزخیها همگی ممنوع التصویر شدند.

البته ایرج قادری خود این موضوع را در زمان ساخت تاراج تکذیب می کند و اینکه او خودش ، خود را برای نقش ستوان احمد مناسب تشخیص نداده است ( که اتفاقا بنظرم اگر خود او این نقش را بازی میکرد فیلم بسیار جذابتر می شد) اما قطعا اگر خود او این نقش را بازی میکرد (حتی اگر بقول خودش ممنوع التصویر هم نبود) فیلم مورد اقبال مسئولین نظام قرار نمی گرفت و بارها و بارها از تلویزیون پخش نمی گردید.

ایرج قادری روایت های جالبی از ساخت این فیلم پس از سالها نقل می کند. اما آنچه همه می دانیم این بود که او پس از ساخت تاراج نه تنها ممنوع التصویر می شود بلکه ممنوع الکار هم می شود. تا اینکه پس از نوشتن آن نامه معروفش به لاریجانی (وزیر ارشاد دولت هاشمی رفسنجانی) رفعت اسلامی شامل حالش می شود تا او فیلم می خواهم زنده بمانم را پس از ده سال گوشه نشینی با فاطمه گودرزی و فرامرز قریببیان بسازد تا به همه ثابت کند او هنوز ایرج قادریست. ماجرایی که حتی در بیخبری و بی اطلاعی نمایندگان مجلس پنجم بعنوان یکی از دلایل استیضاح مهاجرانی (وزیر ارشاد دولت خاتمی) مطرح گردید و در آنجا مهاجرانی در دفاع از خود پشت تریبون مجلس نام او را در تبرئه از خود می آورد که : مگر من به آقای قادری مجوز فیلمسازی داده ام؟؟؟؟؟ مهاجرانی درست می گفت زیرا لاریجانی مجوز ساخت فیلم قادری را صادر کرده بود و بدینوسیله مهاجرانی جان سالم از آن استیضاح بدر برد تا به سرنوشت دیگر متحد خود ( عبدالله نوری) دچار نشود. ( البته ماجرایش مفصل تر از اینها می باشد)

زینال بندری که خود از قاچاقچیان بنامِ مواد مخدر است در این فیلم پس از بیدار شدن وجدانش توسط ستوان احمد و کشیده شدن بلای اعتیاد از کوچه و خیابانها به منزلش و تنها پسرش ، یک تنه تصمیم می گیرد تا بکمک ستوان به جنگ عوامل توزیع آن برود و بقول خودش ریشه اعتیاد را بخشکاند. زیرا از نظر او زینال بندری حتی برگ درخت اعتیاد هم نبود.

تاراج فیلم شاخصی نیست اما از آنجا که ایرج قادری بخوبی سلیقه ایرانی ها را می دانست یه عالیترین نحو  توانست با امکانات آنزمان برای تماشاچی ایرانی قهرمان پروی کند و زینال بندری را به آنها معرفی کند. مردی که با سری طاس هرگز لبخند نمی زند و با آن پالتوی بلندش ( که مال خودِ ایرج قادری بود ) برای همیشه در اذهان مردم بخاطر سپرده شود. او در این زمینه باید گفت که موفق شد.

تاراج در انزجار مردم از دستگاه حکومت پهلوی نیز موفق بود و آنها به نوعی کاملا به این باور رسیدند که ریشه های اعتیاد در دستگاه حکومتی بود اما اینکه این ریشه چرا با براندازی حکومت پهلوی نه تنها خشک نگردید بلکه قویتر و  تناورتر شد خارج از موضوع تاپیک می باشد.

ایرج قادری در مصاحبه مفصلی که چند ماه قبل از فوتش داشته است عنوان می کند از جمشید هاشم پور گله مند است. زیرا معتقد بود او با دادن این نقش به جمشید آریا باعث اشتهارش می گردد اما جمشید پس از تاراج و معروفیت ، کمتر از ایرج قادری سراغ گرفته بویژه در ده سال گوشه نشینی و به صراحت عنوان می کند در سال 67 و موشک باران تهران موشکی به نزدیکی دفترش اصابت می کند اما جمشید هاشم پور حتی به ایرج قادری زنگ نمی زند که ببیند زنده است یا مرده؟

موسیقی تاراج نیز موسیقی تاثیر گذاری بود که توسط ناصر چشم آذر که در آنزمان بعنوان یکی از مروجین ترانه های مبتذل اجازه فعالیت نداشت ساخته می شود. ایرج قادری بهزاد جهانبخش را که در آنزمان در نزدیکی دفترش نمایشگاه اتومبیل داشت می یابد و فرزند زینال بندری را در آسانسور ساختمان محل کارش ( او که در آنزمان مشکل خدمت سربازی داشت پس از بازی در فیلم تاراج برای همیشه به خارج از کشور مهاجرت می کند ) . از دیگر عجائب این فیلم ماجرای فیلمنامه آنست. در پوستر و شناسنامه این فیلم نام علیرضا داوود نژاد را بعنوان فیلمنامه نویش می بینیم و این در حالیست که ایرج قادری میگوید بیش از نود درصد فیلمنامه توسط سعید مطلبی که از دوستان نزدیکش می باشد نوشته شده است. به هر حال ناگفته های این فیلم پس از مرگ ایرج قادری برای همیشه به بایگانی سپرده می شود. مرگ غریبی که بنا به دلایلی تنها 9 ساعت بعد از به وقوع پیوستن پیکر او را برای همیشه به خاک می سپارد. خاکسپاری در سکوت خبری و در جای دورافتاده ای مانند بهشت سکینه کرج آنهم تنها با حضور فقط 16 نفر!!!!!!. تا مصداق گفته خودش گردد که : در تمام زندگی ام عذاب کشیده ام. اما ظاهرا عذاب او به بعد از مرگش نیز کشیده می گردد.

در مجموع بنظر من تاراج فیلم موفق و ماندگاری در سینمای ایران محسوب می گردد و نسبت به بسیاری از فیلمهای امروزی که بعد از سی سال ساخته شده اند قابل تامل تر هستند و ارزش دیدن مجدد را دارد.