در ادامۀ مبحث موسیقی پاپ متعهد...

با چند روزی تاخیر، به بهانه 26 تیرماه سالروز تولدشان، یاد می کنم از خواننده ای گرانقدر، مانی رهنما

مانی رهنما خواننده ای با تکنیک بالا و با صدایی خاص است. اصولا وقتی صدایی خاص یا متفاوت باشد (منظور رنگ صداست) اظهار عقیده درموردش سخت می شود، من نوعی بسیار دوستش دارم و دیگری که صرفا با رنگ صدا مشکل پیدا می کند؛ تمام تکنیک و مهارت را فراموش می کند و این ایراد از تفاوت نگرشهاست به موسیقی... بسیارند صداهای قدرتمندی که صرفا به دلیل رنگهای غیر همه پسندشان مورد استقبال همگانی قرار نمی گیرند... جای تاسف  دارد که دانش موسیقی اجتماع به حداقل سطح متوسطی نرسیده که تفاوت تحریرهای حرفه ای و پختۀ یک خواننده با خواننده ای دیگر را درک کند و یا متوجه سختی اجرای قطعۀ در حال پخش باشد....

بگذریم... مانی رهنما (با نام اصلی شهرام رهنما)، در 26 تیرماه سال 1350 در نارمک تهران متولد شدند. علاقۀ قلبیشان به موسیقی سبب می شود که در 14 سالگی یک پیانو تهیه کنند و موسیقی را ادامه دهند. فعالیت خود را نخست با داریوش تقی پور(آهنگساز و تنظیم کننده) آغاز می کنند، با آلبومی که به مناسبت حضور ایران در جام جهانی شکل گرفت و این همکاری سبب رسیدن رهنما به متدی خاص و موفق در آواز می شود، آثاری از آلبومهای آخرین غزل و بغض طراحی و روی صحنه نیز اجرا می گردند و در کنار این آثار، رهنما که در 21 سالگی با مرحوم بیات آشنا شده بودند، اینبار به شکلی دیگر وارد همکاری با ایشان می شوند و فعالیت هنری شان رنگ دیگری می یابد، آلبوم مرسدس آغازی زیبا برای این همکاری مشترک بود.

مرحوم بیات، چهار فرزند داشتند، مانی، غزل، دوقلوهایشان (باربد و بامداد)، مانی در خردسالی به دلیل بیماری از دنیا رفته بود و این ضربه ای سخت بود برای روح حساس و آسیب پذیر استاد بیات. این ضربه را هیچگاه فراموش نکردند و همیشه با درد از آن ماجرا یاد می کردند.... جایی خواندم، مانی رهنما، نام هنری "مانی" را به احترام فرزند از دست رفتۀ استاد، از ایشان هدیه گرفت.... انس و الفتی که میان این دو تن بود، از استاد و شاگردی گذشته و شده بودند پدر و فرزند، پدر هنری مانی رهنمای عزیز... رهنما، نوشته بود از پیش بینی آقای بیات در خصوص مرگشان و آنچه که به حقیقت پیوست و در مراسم ایشان، داغ چهارده سال خاطره،  تاب و توان را از او گرفت..... ((بابک همیشه از من می‌خواست زمانی که فوت شد من زیر جنازه‌اش بایستم و بارها با شوخی و خنده این سفارش را کرده بود. همیشه هم من می‌گفتم من زودتر از تو می‌روم، برای همین هم وقتی زیر تابوت او ایستادم، همة آن عشق و عادت و اعتقاد ویرانم کرد.))

(رهنما - حامی و صحرایی در سوگ استاد بیات می گریند) 

رهنما حتی نتوانست در خاکسپاری مرحوم بیات، در بهشت زهرا، به یاد ایشان قطعه ای بخواند.... داغدار یک پدر دوست داشتنی و گرانقدر بود.... رهنما، با اعتقاد تام به این سبک آوازی ادامه داد و سعی کرد در هر اثر گوشه ای از مهارت و استعداد شگرفش را به نمایش بگذارد و نشان دهد که هنرجویی خلف بوده است برای نامی بزرگ، برای مرحوم بیات صاحب سبک و صاحب نام و صاحب اعتبار....

و امروز...خوشحالم که می شنوم آقای رهنما، مشغول تدریس وتعلیم سبک خاص آوازی استاد بیات به هنرجویانی با ذوق است که گهگاه با آلبومی یا در اجرایی صحنه ای با معرفی این جوانان خوش ذوق و مستعد، ادای دینی می کند به موسیقی پاپ کلاسیک، به استاد بیات، به گذشتۀ پاپ متعهد با تعهد به آیندۀ پاپ ایران.... از جمله این آثار آلبومهایی با نام "دهکده" با صدای کسری و "تعطیل عمومی" با صدای محسن وحیدی و شهاب مظفری و مهدی فرجام است.

مانی رهنما نیز، همچون حمید حامی و دیگر هنرمندان سبک پاپ کلاسیک؛ از توانایی اجرای زنده و روی صحنه برخوردار است. یکی از اولین اجراهای همراه با ارکستر آکوستیک (اجرا با سازهایی غیر الکترونیک)  در ایران توسط ایشان انجام گرفته که سنت شکنی کردند و نشان دادند که تواناییهای صدا و مهارت خوانندگی ایشان، آنقدر بالاست که نیاز به بزک و دوزک های الکترونیک و صداهای گوش خراش در صحنه نیست..... و اگر تا قبل از ایشان کسی چنین نکرده بود، می توان آنرا از نقص صدا دانست نه سختی کار با ساز آکوستیک !!

چندی پیش، در اثری تحت عنوان کنسرت خلیج فارس، به همراه سه خواننده دیگر مطرح ایران یعنی آقایان نیما مسیحا و سالار عقیلی و محمد خزائی در اجرایی با ارکستر آکادمیک تهران و به رهبری امین سالمی، شرکت داشتند.

(یک حضور مقابل دوربین، در فیلم اعتراض مسعود کیمیایی ساخته شده  به سال 1378 )

------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

و اما حکایت آلبومهای منتشر شدۀ جناب آقای رهنما

آلبوم نخست، موسیقی متن فیلم (مرسدس) آقای مسعود کیمیایی بود که به دلیل نوع خاص ترانه (سرودۀ آقای ایرج جنتی عطایی که اجبارا در آلبوم مرحوم شهرام دانش معرفی شده بودند) در سال 1376 توقیف و از فیلم حذف شد. این ترانه نوید تولد خواننده ای با آتیه را به عموم می داد، خواننده ای که صدایش را بی پروا به اصطلاح رها می کرد، از بالا خواندن هراسی نداشت و احساس شعر را با تمام وجود درک می کرد. در مصاحبه ای شنیدم که مانی رهنما، زمان اجرای این ترانه در استودیو پاپ، حس می کند از موسیقی اثر ضعیفتر است و توان اجرا ندارد، قطع می کند و گریه می کند، مرحوم بیات ایشان را از استودیو خارج می کنند، او را در آغوش می گیرند و می گویند: من این آهنگ رو برای صدای تو نوشته ام!! گریه برای چه؟! دوباره اعتماد به نفس از دست رفته به وجودش بازمی گردد و اجرا می کند، و همین اجرا به حدی عالی و بی نقص از آب درآمد که در آلبوم منتشر شد..... ترانۀ مرسدس اجبارا از فیلم حذف و توقیف شد، اما در کاست موسیقی متن و در کلیۀ آثار صحنه ای مانی رهنما، اجرا شد و به گوش رسید و به شهرت و محبوبیت بالایی دست یافت. حتی رهنما، سطر حذف شدۀ ترانه را نیز در اجراهای صحنه ای خود به گوش عموم رسانید که : (باز امشب فانوسی، روشن نیست / با سوگ این شب یک شیون نیست -  از کوکب تا کوکب خاموشی / شب هست و شوق شب کشتن نیست.... ترسم نیست از دیوار، از بن بست از سایه/ تاریک تاریکم من از من می ترسم... چرا دل ببندم به شب کوچه گردی/ که از این سکوت سترون می ترسم... من از سایه های شب بی رفیقی ، من از نارفیقانه بودن می ترسم)

آلبوم دوم (فصل پرواز) نام داشت که در سال 78 منتشر شد، ترانۀ مشهور (پرنده) با شعری از مرحوم شهین حنانه، شد اثری که خواننده را بیشتر با آن می شناسند و از آن پس، مانی رهنما باید انگار در هرکجا که ظاهر می شد پرنده را اجرا می کرد! پرنده، با ترانه ای محکم و ارکستراسیونی عالی بازهم از مرحوم بیات، از بهترین ترانه های ساخته شدۀ سالهای اخیر محسوب می شود. قطعۀ (مرگ ماهیها) نیز اثری درخور توجه است که در این آلبوم قرار دارد.

آلبوم بعد، آلبوم مشترکی بود با آقایان قاسم افشار، حمید خندان و محمدرضا صادقی، به نام (بغض) و ساخته داریوش تقی پور که در سال 1379 منتشر شد و ادای دینی بود به واروژان فقید. البته این اثر در سال 73 طراحی و قطعاتی نیز ساخته شده بودند اما در 78-79 وارد بازار گردید. این آلبوم از لحاظ تنظیم و سازبندی، در پاپ امروز واقعا نمونه ای ارزشمند محسوب می گردد. دو ترانه "پاییز" (شعر اردلان سرفراز) و ترانه "بغض" بسیار دلنشین هستند، (البته معتقدم احساس آقای رهنما در کنسرتی که بعد از انتشار آلبوم بغض (کنسرت سال 80)، فیلم آن وارد بازار شد، بسیار عمیقتر از آلبوم از آب در آمده است.) در ترانۀ "بغض" با شعری متفاوت مواجهیم که بد نیست متن آنرا کامل بنویسم:

ای تو برایم همه کس، جدا نبودی یک نفس / از من و از تنهاییام، حتی تو غربت قفس

وقتی که جز سایۀ من، کسی به دنبالم نبود / وقنی که حتی خنده ای، در دفتر فالم نبود

وقتی که هیچ پنجره ای، قابی برای تو نشد / تو کوچۀ غربت من پر از صدای تو نشد

نقش تو بوده روبروم، تو کوچه های شب خیس / تو دفتر دربدریم، عشق تو گفته بنویس

وقتی که بغض من شکست، از زخم تیغ نارفیق / تنها تو بودی در دلم ای با من و شبم رفیق

وقتی غروب غربتم، رو به سپیده پل نبست / شبی که بغض شعر من، در انتظار تو شکست

نقش تو بوده روبروم، تو کوچه های *شب خیس / تو دفتر دربدریم، عشق تو گفته بنویس،عشق تو گفته بنویس.....

*اصطلاحیست که می گویند فلان خواننده "آخ" شعر را در می آورد! یعنی ذره ذره کلمات و لغات را با تمام وجود درک کرده است، ترانۀ بغض خاصه با تاکید روی ترکیب (شب خیس)، همین درآوردن "آخ" شعر است.... البته در اجرای صحنه ای به این حس رسیده است اما در آلبوم متاسفانه کمتر...

این ترانه از بهترین کارهای مانی رهنماست که بدلیل ارائه در اثری گروهی، چندان مشهور نشد و مخاطب کمتر پیگیر، آنرا کمتر نیز شنیده است....

آلبوم بعدی، (آخرین غزل) منتشر شده به سال 78 است. نظیر آلبوم بغض، آخرین غزل نیز چند سال پس از طراحی اولیه وارد بازار موسیقی می شود. این آلبوم نیز همکاری مشترک داریوش تقی پور و مانی رهنما است که مجددا اثری درخور توجه و ارزنده را شکل داده است. اما برای مخاطب عام، می توان گفت که شعرهای سنگین، کمتر قابل تکرار و زمزمه، که با تاکید بر کلام محوری -که در این نوع پاپ فاخر امری گریز ناپذیر نیز محسوب می گردد- مانع از برقراری ارتباط تام و تمام شنونده با همۀ قطعات این اثر می شود، اما در قدرتمندی کلام برخی قطعات شکی نیست. "آخرین غزل"، " شاهپر" و "بیراهه" بهترین تراک های این آلبوم هستند.... شنیدن صدای دکلمۀ آقای احمدرضا احمدی در این اثر خالی از لطف نیست. ملودیهای کار واقعا دلنشینند اما نوع کلام انتخابی به گونه ایست که بعد از یک ملودی بسیار زیبا و تاثیر گذار، زیر بار سردی و غیر قابل هضم بودن اشعار، از رمق می افتیم.... "زمستان" از آن دست ترانه های این اثر است....ماحصل این آلبوم، کسب ستارۀ طلایی بهترین خواننده از نخستین جشنوارۀ موسیقی پاپ بود که افتخاری بزرگ برای رهنما محسوب می شود.

(مانی رهنما به همراه بابک صحرایی در اجرای حمید حامی) 

و اما.... آلبوم (تموم شد ترانه) منتشر شده به سال 82. هنوز ردپای بابک بیات در این آلبوم به چشم می خورد، سه ترانه بسیار دلنشین کار یعنی " نازلی" ، "قاب عکس" و "تموم شد ترانه" ساخته مرحوم بیات هستند و مثل همیشه با سبک سازبندی ایشان ساخته و اجرا شده اند. ترانه های این اثر از دو ترانه سرای مطرح و خوش قریحۀ معاصرند، اهورا ایمان و بابک صحرایی.... در کنار استاد بیات، چند آهنگساز جوان نیز در این کار نقش دارند، بابک رهنما (پسرعموی مانی رهنما) که با ساختن ترانۀ (قهر) با سبک (ترنس) ریسک بالای یک اجرای متفاوت از مانی رهنما را به جان می خرد (با این مطلع که : تنهایم، تنهای تنهایم/ آزاد از،امروز و فردایم....)، این ترانه نقد بسیار می شنود، اما رد نیز نمی شود! هنوز تاثیر این کار، در برخی از آثار مانی رهنما به چشم  می خورد که برخی مخاطبان را به هیچ وجه جذب نمی کند و برخی دیگر را به عکس، به شدت شیفته می سازد. ترانه (زنگی و رومی) نیز با شعر اهورا ایمان بسیار جذاب است....

 بهرام دهقانیار، داریوش تقی پور و مهران خلیلی نیز در شکل گیری این آلبوم سهم داشته اند.

مانی رهنما، 7 سال سکوت کرد، آلبومی منتشر نساخت، دوستدارانش را در انتظار نگاه داشت تا در سال 89، با یک کار واقعا دلی و نه همه پسند و همه گیر دوباره وارد بازار شود.... آلبوم (کجا به خنده می رسیم) به شکلی بسیار متفاوت تنها با ساز پیانوی زنده یاد آندره آرزومانیان(آندو) و آواز مانی رهنما، به شکل تک ساز وارد بازار شد. گلچینی از تکنیکهای خوانندگی خاص مانی رهنما در این اثر به گوش مخاطب می رسد. آرزومانیان که در نوازندگی پیانو در استانداردی بسیار بالا قرار داشتند (حتی ورای ایران و در سطح جهانی نیز حرفها برای گفتن داشت) ؛ تنظیم و اجرای قطعات را به عهده گرفت. یکجور آرامش عجیب با این اثر همراه است... گاه، می توان از پاپ نیز، وقتی در شکلی مقبول ساخته و پرداخته شود، احساس آرامش گرفت.... پاپ کلاسیک که با تعهد به آرمانهای والای موسیقی ساخته می شود، به هیچ وجه پایینتر از سایر انواع موسیقی نیست، که خود سرشاخه ای می شود و قابل دفاع از نوع خود است. یاد مرحوم آرزومانیان را نیز گرامی می داریم که فقدان ایشان نیز واقعا غیر قابل جبران می نماید....

اما، مانی رهنما، پس از این دوران سکوت، به فاصله ای بسیار کوتاه دو آلبوم منتشر ساخت، اول (کجا به خنده می رسیم) و پس از آن آلبوم (من و تو) که در سال 91 منتشر شد... در این آلبوم همکاری نزدیکی میان سه هنرمند بزرگ آقایان مانی رهنما، نیکان ابراهیمی(آهنگساز و تنظیم کننده) و بابک صحرایی(ترانه سرا) شکل گرفته است. بنا به وصیت مرحوم بیات، قرار بود این افراد یکدیگر را رها نسازند، که چنین نیز کردند. این اثر اولین ماحصل همکاری این مثلث است، کاری خوب و شنیدنیست که بهترینهای آن، "خونه" ، "چه سلامی" و "نگاهت می کنم" هستند. "خونه"، از کلامی بسیار زیباو شاعرانه برخوردار است. سطر : ( دور من و عطر خودت، حصاری از رویا بچین / خونه همینه نقطه ای، فراتر از خاک و زمین) در شاعرانگی کم ندارد.... و ترانۀ "نگاهت می کنم" نیز از آن دست کارهاییست که به یکبار شنیدن، سیر نمی کند و باید بارها و بارها آنرا شنید....

برای این هنرمند ارزندۀ کشور آرزوی موفقیت روز افزون دارم.

********************************

 و یک اثر خاص که نمی توان به سادگی فراموشش کرد.... پر از خاطره است و کودکی و عشق به محله مان....

ترانۀ محلۀ ما با صدای مانی رهنما که به عنوان تیتراژ برنامۀ محلۀ ما از شبکۀ تهران پخش می شود.

 ترانه سرا: مهدی زنگنه - تنظیم آهنگ: حبیب خزایی فر

*********************************************************

و.... نکته ای شخصی را می نویسم که، مسلما دیده اید و خوانده اید که دلبستۀ موسیقی اصیل (موسیقی ردیف دستگاهی ایران) هستم.... وقتی می نویسم پاپ، پاپ متعهد یا پاپ کلاسیک، برای نوشتنم منطقی دارم و دلایلی، بسیار سعی کردم دوستانم را با موسیقی اصیل آشنا کنم، به دلیل ذات خاصش، هر مخاطبی جذب آن نمی شود، تغییر گوشها و سلایق، به موسیقی اصیل بسیار دشوار است.... اما وقتی می گویی پاپ، می دانی سبک، طوریست که نیاز به سخت گیری آنچنانی ندارد، موسیقی را ابزاری بسیار قوی در فرهنگ سازی می پندارم برای همین مدتهاست شاید به نوعی وسواس گونه، سعی در معرفی نوع خاصی از پاپ دارم که برای مخاطب و شعورش احترام قائل است..... پس، از میان انواع پاپ، عنوان کلی پاپ متعهد و نوع خاص پاپ کلاسیک را برگزیده ام تا شاید با معرفی این آثار حرکتی نه چندان بزرگ اما در حد خودم، برای آشنایی نسل جوان و ایجاد تغییر در ذائقۀ شنیداری این نسل و همچنین تجلیل از بزرگان این شاخه انجام داده باشم.....

با ادای احترام به بابک بیات بزرگ، به آندره آرزومانیان فقید، به واروژان از دست رفته و آقای منفرد زاده و تمام آهنگسازان، خوانندگان و شعرای این نوع از موسیقی پاپ...

بانو