در رمضان خیلی چیزها مزه خاص، بینظیر و تکرار ناشدنی دارند. از طعم زولبیا و بامیه تا لقمههای نان و پنیر و سبزی افطار؛ از گرسنگی و تشنگی نزدیک اذان مغرب و باز کردن روزه تا چُرت زدن پای سفره سحری؛ از دعای سحر عباس صالحی تا دعاهای موسوی قهار؛ از اذان رحیم مؤدنزاده اردبیلی تا اذان آقاتی؛ از اذان طوخی تا اذان ابوزید؛ از اذان صبحدل تا اذان غفاری؛ از سحرگهان قاسم رفعتی تا اسماءالحسنی محمد نقشبندی از مثنویخوانی امیر نوری تا ربّنای محمد رضا شجریان...*
قبلاً جناب منصور مطلب خوبی را در همین جستار آورده است (اینجا) که مطالعه آن پر فایده است و آن را به همه دوستان توصیه میکنم. لذا من در این نوشتار، فقط بعضی موارد را تکمیل خواهم کرد.
ابتهال زیبای اسماء الحسنی شاید بالغ بر دهها بار توسط گروهها و کشورهای مختلف (از جمله مصر، ترکیه، سوریه و ایران) اجرا شده است.
صد اسم زیبای خداوند به شرح زیر:
نسئلُک یا من هُو اللهُ الذی لا إله إلا هو
الرَحمن الرَحیم المَلِک القُدوس السَلام المؤمن المُهیمن العَزیز الجَبار
المُتکبر الخالق البارئ المُصور الغَفار القَهار الوَهاب الرَزاق الفَتاح العلیم
القابض الباسط الخافض الرافع المُعز المُذل السَمیع البَصیر الحَکم العَدل
اللَطیفُ الخَبیر الحَلیم العَظیم الغَفور الشَکور العَلی الکَبیر الحَفیظ المقیت
الحَسیب الجَلیل الکَریم الرَقیب المُجیب الواسع الحَکیم الودود المَجید الباعث الشَهید
الحقُ الوَکیل القویُ المَتین الوَلی الحَمید المُحصِی المُبدئ المُعید المُحیی المُمیت الحَی القَیوم
الواجدُ الماجدُ الواحدُ الصمدُ القادرُ المُقتدر المُقدم المُؤخر الأولُ الآخِر
الظاهِر الباطِن الوالی المُتعالی البر التَواب المُنتقم العفو الرءوف مالک المُلکِ ذو الجلال والإکرام
المُقسط الجامع الغَنی المُغنی المعطی المانع الضار النافع النور الهادی البَدیع الباقی
الوارثُ الرشیدُ الصبورُ الذی لَیس کمثلِه شَی ء و هُو السَمیع البَصیر
اللهم صلّ افضل صلاة على اسعد مخلوقاتک سیِدّنا محمد و على آله و صَحبه و سَلِّم عَدد معلوماتک و مداد کلماتک
کلّما ذکرک الذاکرون و غفل عن ذکره الغافلون
ظاهراً اولین بار استاد سید محمد نقشبندی، این تواشیح و در واقع ابتهال** را اجرا کرده است. از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
استاد محمد نقشبندی
اما اجرای زیر به سفارش رادیو مصر تهیه شده که سید محمد سید مکاوی (از موسیقیدانان معروف مصری) تنظیم آن را بر عهده داشته و ریتم و تمپوی آن اندکی متفاوت است. در این نسخه، علاوه بر استاد نقشبندی مبتهلین معروف دیگری مثل شیخ محمد فیومی و عبدالسمیع بیومی هم شرکت داشتهاند. از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
همچنین میتوانید فایل صوتی فرازهایی از مناجات خمسه عشر امام سجاد (ع) که توسط استاد امیر نوری دکلمه شده و سپس اسماء الحسنی مرحوم نقشبندی به آن متصل است، از اینجا بشنوید و یا دانلود کنید.
استاد امیر نوری
نمونهای از مناجاتخوانی مرحوم سید جواد ذبیحی را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
مرحوم عباس صالحی نیز از مبتهلین خوشآوا بود که سالهاست از مرگ او میگذرد. حزن و سنگینی صدای او واقعاً تأثیرگذار بود. وی در ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۶۹ درگذشت و در امامزاده صالح تجریش دفن شد.
مرحوم عباس صالحی
مرحوم صالحی کلمات را بسیار شمرده و با طمأنینه ادا میکرد و به همین خاطر زمان اجرای دعاها و نغماتش اندکی از سایرین بالاتر است و متأسفانه این روزها دعاهای او کمتر پخش میشود. میتوانید دعای سحر او را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید. او همچنین دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان را نیز به زیبایی خوانده که به عنوان نمونه، دعای روز دهم را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
جناب قاسم رفعتی نیز سالها پیش قطعه زیبای سحرگهان را خوانده است که گهگاه در ماه رمضان پخش میشود. ایشان این قطعه را در منزل شخصی و جلوی ضبط خانگی اجرا کرده است. سحرگهان را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید. متن شعر را نیز قبلاً جناب Kurt Steiner در اینجا آورده است.
مرحوم سید قاسم موسوی قهار نیز بسیاری از دعاها را به زیبایی اجرا کرده که برای نمونه میتوانید دعای اللهم رب شهر رمضان... را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
معروفترین اذان مرحوم رحیم مؤدن زاده اردبیلی را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
اذان زیبای مرحوم محمد آقاتی را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید. (شخصاً هر موقع این اذان را میشنوم، فکر میکنم آسمان شکافته شده و رحمت الهی بر زمین میبارد.)
مرحوم محمد آقاتی
اذان زیبا و معروف جناب حسینعلی شریف را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
اذان با صلابت مرحوم محمد طوخی را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
اذان آرامبخش مرحوم محمد حسین ابوزید را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
اذان مرحوم محمد غفاری را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
قطعه مجزای مثنویخوانی افشاری استاد محمد رضا شجریان (این دهان بستی...) را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید. {این قطعه از سایت ایشان و با بهترین کیفیت موجود بارگذاری شده است.}
قطعه مجزای ربّنای معروف استاد شجریان را که همگی از آیات قرآن کریم بوده و تمام فرازها با کلمه رَبَّنا شروع می شوند از اینجا بشنوید یا دانلود کنید. {این قطعه نیز از سایت ایشان و با بهترین کیفیت موجود بارگذاری شده است.}
مجموعه متصل مثنویخوانی این دهان بستی با اجرای استاد امیر نوری و مثنویخوانی و ربّنای استاد شجریان را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
استاد محمد رضا شجریان
اما درمورد ربّنا ذکر یک نکته ضروری است. این قطعه نوستالوژیک و آسمانی همانطور که جناب منصور گفته است با همت مرحوم حسین صبحدل ضبط و پخش شده است؛ اما لازم به ذکر است آقای رضا قطبی نقشی در ضبط آن نداشته؛ زیرا آن زمان (تیر ماه ۵۸) از ایران رفته بود و عملاً مدیرعاملی رادیو و تلویزیون ملی را نیز از شهریور ۵۷ واگذار نموده بود. در واقع از بهمن ۵۷ تا آذر ۵۸ اداره رادیو و تلویزیون بر عهده صادق قطبزاده بوده است.
در اینجا بد نیست اشارهای به نقش مهم مرحوم صبحدل در ضبط، گردآوری و نگهداری قطعات موسیقی مذهبی و حتی آوازی داشته باشم. مرحوم صبحدل که از مسئولان با کفایت و مجرب رادیو و تلویزیون در اواخر دهه پنجاه و دهه شصت بوده، به خوبی با ردیفهای آوازی موسیقی ایرانی آشنایی داشته و در عین حال به خاطر تعلقات مذهبی، کار گردآوری قطعات و نغمات مذهبی و سنتی را نیز انجام میداده است. بزرگی کار او وقتی قابل درک میشود که بدانیم در آن روزگار افراد تندرو به انهدام آثار به جا مانده از قبل کمر بسته بودند و حتی اذان معروف مرحوم مؤذنزاده را مصداق غِنا میدانستند! در این شرایط مرحوم صبحدل نه تنها بیش از ۱۳۰۰ قطعه را جمعآوری کرد؛ بلکه نقش مهمی در تولید بسیاری از آثار مذهبی و آوازی ایرانی داشت. ضبط، نگهداری و پخش بسیاری از تصنیفها، دعاها و اذانها به همت او انجام شده است. (مثلاً قطعه سحرگهان که ذکرش رفت، با همت مرحوم صبحدل پخش شد.)
اما ربّنای معروف استاد شجریان که تا سال ۸۹ از تمام شبکههای رادیویی و تلویزیونی پخش میشد، حکایت جالبتری دارد. محمد رضا شجریانِ ۳۹ ساله با درخواستهای مکرر مدیر وقت رادیو (آقای وجیه اللهی) در تیر ماه ۵۸ به رادیو میآید تا یک اثر مذهبی جدید را اجرا کند؛ زیرا متعصبان انقلابی نظر خوشی به مرحوم سید جواد ذبیحی نداشته و او را بایکوت کرده بودند. (مرحوم ذبیحی یک سال بعد، در تیر ماه ۵۹ به قتل رسید.) استاد شجریان به خاطر علاقه به آثار مرحوم ذبیحی نپذیرفته و قرار میشود چند نفر را آموزش دهد تا آنها آثاری مشابه ربّنای مرحوم ذبیحی اجرا کنند. شاگردانی که ظاهراً ۴ نفر بودهاند. (یکی از آنها جناب قاسم رفعتی و یکی دیگر مرحوم عباس صالحی بوده است!) استاد شجریان کار آموزش را آغاز کرده و خود نمونههایی را اجرا میکند. ایشان آیات ۲۵۰ سوره بقره، ۸ آل عمران، ۱۰ کهف و ۱۰۹ مؤمنون را که همگی با کلمه ربّنا آغاز میشوند با مقدمه چند بیت از اشعار مولوی و به صورت تمرینی میخواند. این تمرینها ضبط شده و به همت آقایان وجیه اللهی و خوشدل مدون شده و در قالب یک اجرا از رادیو پخش میشود! استاد شجریان که انتظار نداشته، تمریناتش به فاصله کمتر از چند روز روانه آنتن شود، راضی نبوده و از مسئولانِ وقت میخواهد تا به هیچ عنوان اسم او را کنار اثر پخش شده اعلام نکنند! اما در اینجا پیشبینی و حُسن سلیقه آقایان وجیه اللهی و خوشدل باعث میشود میراثی برای ایرانیان بماند که هیچگاه از شنیدنش سیر نخواهند شد! استاد شجریان که قصد بازخوانی آیات به قصد ضبط مجدد را داشته، وقتی رضایت و استقبال فراوان مردم را میبیند، منصرف شده و ترجیح میدهد مردم همان را بشنوند که از ابتدا دوست داشتهاند...
اما مرحوم صبحدل که خود دستی بر آوازخوانی داشت و ردیفهای موسیقی را به خوبی میشناخت، شخصاً آثار متعدد با زمینه مذهبی اجرا کرده که یکی از اذانهای او در مایه بیات ترک از ماندگارترین آنهاست. اذانی با اوج شنیدنی و ماندگار... این اذان را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
مرحوم حسین صبحدل
مرحوم حسین صبحدل از اواسط دهه ۸۰ به سختی درگیر بیماری ریه شد و در سالهای آخر عمر به آلزایمر نیز مبتلا شده و نهایتاً در ۱۳ آبان ۱۳۸۸ درگذشت.
اما در پایان جا دارد یادی هم بکنم از مرحوم محمد حسین نورشاهی که سالها مجری برنامههای سحرگاهی رادیو سراسری (قرار بیقراران) بود. در آن روزگار که هنوز تلویزیون دو شبکه بیشتر نداشت و یا پخش برنامهها به ۲۴ ساعت نمیرسید. در آن سالها روزهداران رادیوهای خود را روشن کرده و مخصوصاً از زمان پخش اذان صبح آگاه میشدند. مجری اصلی این برنامهها مرحوم نورشاهی بود:
- شنوندگان ارجمند، ده دقیقه به اذان صبح باقیست...
مرحوم محمد حسین نورشاهی
مرحوم نورشاهی در ۲۰ آبان ۱۳۹۹ به خاطر بیماری کرونا درگذشت. نمونه صدای مرحوم محمد حسین نورشاهی را از اینجا بشنوید یا دانلود کنید.
در انتها یک فایل صوتی ۲۳:۳۲ را تقدیم می کنم تا دوستانی که مایل هستند در آستانه اذان مغرب از آن استفاده کنند. (از اینجا بشنوید یا دانلود کنید)
کافی است پخش فایل را ۱۴ دقیقه قبل از اذان مغرب آغاز کنید تا به ترتیب و به صورت یکپارچه این قطعات را بشنوید:
مثنویخوانی استاد نوری، مثنویخوانی و ربّنای استاد شجریان، اسماء الحسنی استاد نقشبندی، اذان مرحوم آقاتی، دعای اللهم لک صمنا (همخوانی)، دعای یا علی یا عظیم (همخوانی) و دعای اللهم رب شهر رمضان مرحوم موسوی قهار
-----------------------------------------------
* تمام عزیزانی که نامشان را در این متن بردهام از اساتید بلامنازع هستند و برای آنکه کلمه استاد به صورت مکرر و آزاردهنده استفاده نشود، آن را حذف کردهام. همچنین تمام افراد نامبرده به غیر از اساتید "امیر نوری"، "حسین علی شریف" و "قاسم رفعتی" -که عمرشان دراز و تنشان سالم باد- جان به جان آفرین تسلیم کرده و دیگر در این سرای خاکی نیستند.
** تواشیح و ابتهال کمی متفاوت هستند. در تواشیح ممکن است از اشعار شاد و حتی سازهای ساده ضریی نیز استفاده شود؛ اما در ابتهال نغمات با حزن و حالت درخواست و بدون موسیقی زمینه خوانده میشوند.
*** در تنظیم این متن از خبرگزاری قرآنی (ایکنا) و مصاحبههای شفاهی استاد "محمد رضا شجریان" نیز بهره جستهام.
**** اگر این مطلب برایتان مفید بود و حالتان را بهتر کرد، مرا هم از دعای خیرتان محروم نفرمایید.
