حدوداً 15 سال پیش علیرضا افتخاری محبوب ترین خوانندۀ موسیقی سنتی بین عامّۀ جامعۀ ما بود. البته بد هم نمی خواند، آواز را می شناخت و صدای خوبی داشت ولی برای کاست دادن عجله داشت.  وقتی با طرفدارانش صحبت می کردم و از توانایی های شجریان و پیروان پابرجای مکتب او مانند حمیدرضا نوربخش، زنده یاد ایرج بسطامی، علی جهاندار ، محسن کرامتی، مهدی فلاح ، حسام الدین سراج و ... و یا پیروان مکاتب قدیمی دیگر مانند زنده یاد رضوی سروستانی و صدیق تعریف می گفتم، یا آنها را نمی شناختند و یا می گفتند دلچسب نمی خوانند.مصیبت این بود که اگر هم به اصرار گوش می کردند، باز هم طبق پیش فرضشان نظر می دادند. شهرام ناظری هم البته تا حدی طرفدار داشت ولی نه در حد افتخاری.

بعد از زلزلۀ بم، مردم ما فهمیدند ایرج بسطامی کیست، صدایش را که شنیدند، تازه فهمیدند فرق خال هندویان و دانۀ فلفل کجاست، ولی هنوز شجریان مهجور بود. مسائل سیاسی چند سال گذشته که پیش آمد و خواننده ها جهت گیری هایی کردند، ورق برگشت و کسانی که اصلاً از بردن نام شجریان اکراه داشتند، شدند سینه چاک او و افتخاری منفور همان هایی شد که طرفداران پر و پا قرصش بودند.

نکته ای که می خواهم عرض کنم، این است که در ایران معمولاً بر حسب آنچه که متداول شده است، سلیقه ها تغییر می کند. در واقع شاید سلیقه ای وجود ندارد.

موسیقی سنتی مانند شعر کهن است، مخاطب خود را ولو اندک می طلبد. شعر سعدی بیش از هفتصد سال است که بر تارک ادبیات جهان می درخشد، امّا اگر کسی با ادبیات قدیم آشنا نباشد، گفتار سعدی با زبانی بیگانه برایش تفاوتی ندارد. اگر کسی ظرافت موسیقی ایرانی را نشناسد، از استماعش لذتی نمی برد.

هر موسیقی ای در دنیا که هارمونی دارد در قالب موسیقی ایرانی می گنجد و این لافی در غریبی نیست، آهنگ های کلاسیک غربی و حتی پاپ و امثال آن همه قابل تفسیر به دستگاه های موسیقی ایرانی هستند. در انتها دو سه نمونه که در دستگاه نوا، که زیباترین و یکی از پیچیده ترین دستگاه های موسیقی ایرانی است، می گنجند، قرار می دهم.

معمولاً امروزه مردم از موسیقی انتظار ریتم دارند و آواز کاملاً در بین عامه مهجور است. اگر کسی از آواز لذت نمی برد به کنه موسیقی ایرانی پی نبرده است. او که نمی داند آواز چیست و خوب و بد آن را فرق نمی نهد و نمی داند مرکب خوانی چیست و دستگاه ها را نمی شناسد، زمانی که شجریان در کاست چشمۀ نوش از راست پنجگاه به نوا می رود، نمی فهمد او چه کرده و لذتی هم نمی برد.

در مورد آموزش باید بدانیم، فراگیری موسیقی ایرانی به صورت غیرحرفه ای، تنها علاقه می طلبد و بس و با وجود کاست ها و کتاب های خوب موجود، آموزش بسیار ساده است. کلاس ها حتی سرعت گیر هم هستند و با هزینۀ هنگفت یک دورۀ کوتاه مدت می توان منابع بسیار مفیدی برای خودآموزی تهیه کرد. حتی در گذشته که این امکانات نبود نیز خودآموزی میسر بود. برای نمونه دو تن از برجسته ترین اساتید موسیقی ایرانی محمد موسوی(نوازندۀ نی) و کیوان ساکت(آهنگساز و نوازندۀ تار) بیشتر دورۀ آموزشی را به طور خودآموز طی کرده اند.

نکته آخری که عرض می کنم یک ده آباد به ز صد شهر خراب. همین دوستداران موسیقی شناس اگر پا پس نکشند، جای امیدواری باقی است و بهتر است موسیقیدانان ما نیز برای جذب مخاطب بیشتر، سطح کار خود را کاهش ندهند.

نمونه ها:

من مست می عشقم با صدای علی تفرشی و آهنگ به یاد ماندنی مجموعۀ در برابر باد و آهنگ مشهور برای چند دلار بیشتر اثر انریکو موریکونه