3. شجاع دل BraveHeart
فرياد آزادي يك سلحشور
در تاريخچه دوبلاژ ايران، فصلي وجود دارد كه تاريخنگاران سينما از آن به عنوان «دوران طلايي» ياد ميكنند. آغاز اين دوران برميگردد به اوايل دهه 1340 كه تا ميانههاي دهه 50 شمسي ادامه پيدا كرد. اكران بهترين آثار روز سينماي جهان در سينماهاي كشور و به موازات دوبله شدن آنان، بهرهگيري از امكانات پيشرفته استوديوها جهت صداگذاري و ضبط صدا، نظارت كمپانيهاي سازنده فيلم بر كيفيت كار مترجمان و مديران دوبلاژ و به اوج رسيدن شيوه نقشگويي دوبلورها از عوامل شاخص شكلگيري دوران طلايي بود.
در سالهاي بعد از انقلاب به دليل كاهش چشمگير نمايش آثار خارجي در سينماها، صنعت دوبلاژ با افتي تدريجي مواجه شد؛ اما ديري نپاييد كه از ميانههاي دهه 70 شمسي با ايجاد موسسات ويدئو رسانه و گسترش شبكههاي تلويزيوني، دوبله رونق دوبارهاي گرفت و اين روند با افتوخيزهاي فراوانش تا به حال ادامه داشته است. دوبله در گذر سالهاي اخير با مباحث فراواني از لحاظ با كيفيت بودن يا عدم آن مواجه بوده؛ اما اين كه مدام دوبله آثار فعلي را با دوران طلايي دوبلاژ (با توجه به عوامل شاخصي كه از آن ذكر شد) مقايسه كنيم، جوري بيانصافي به فعالان اين عرصه در زمان حال كردهايم. به هر حال در بين فيلمهاي زيادي كه هماينك دوبله ميشوند (چه در تلويزيون يا در موسسات ويدئو رسانه) آثار شاخصي را ميتوان جستجو كرد.
از اين پس قصد داريم كه در همين صفحه به معرفي و شرح جزئياتي از بهترينهاي دوبله در دهه اخير بپردازيم. خوشبختانه نسخه هر كدام از اين دوبلهها در بازار موجود است و علاقهمندان دوبلاژ ميتوانند آنها را تهيه و از تماشايشان لذت ببرند. در يادآوري اين نكته ضروري است كه گشايش پرونده حاضر با پرهيز از حب و بغضهاي شخصي، دريچه كوچكي است براي آشنايي هرچه بيشتر با صنعت كنوني دوبلاژ كه در بررسي آثاري كه بدين منظور خواهد شد، ردپاي هنر دوبله را ميتوان آشكارا مشاهده كرد و حتي اين ادعا را داشت كه در دوبله كنوني برخي از فيلمها، لحظات درخشاني وجود دارد كه پا را فراتر از عصر طلايي گذاشته است. يكي از اين نمونهها، دوبله فيلم شجاعدل (اثر ملگيبس، محصول 1995 آمريكا) به مديريت دوبلاژ محمود قنبري است.
بارها به اين نكته اشاره شده كه طبق قانوني نانوشته، دوبله فيلمهاي تاريخي به طور معمول مناسب از آب درميآيد كه در اين مهم عواملي چون نحوه ادا كردن كلمات به شكل ادبي و رسمي، جنس بازي به اصطلاح تاريخگونه هنرپيشه و نحوه خاص چهرهپردازي و طراحي لباس آنان، دخيل هستند و به قول خود گويندگان فيلم، همين شاخصهها موجب گرم شدنشان جهت نقشگويي در آثار تاريخي ميشود. دوبله «شجاعدل» نيز از قاعده مستثنا نيست و محمود قنبري نگاهي حرفهاي بدان داشته است.
از نگاه فعالان عرصه دوبله، قنبري از آن دست مديران دوبلاژ كاركشتهاي است كه وسواس زيادي در انتخاب گويندگان فيلمشان دارند؛ البته قنبري در اين باره همواره از گروه ثابتي از دوبلورها بهره برده كه از اين حيث با نظرات موافقان و مخالفان روبهرو شده است. منوچهر واليزاده، زهره شكوفنده، پرويز ربيعي، ناصر احمدي، مينو غزنوي، افشين زينوري و كيكاووس ياكيده از اعضاي تقريبا ثابت گروه دوبله فيلمهاي محمود قنبري هستند كه حضور اين دوبلورهاي نامآشنا و باتجربه در كنار هم، بدون شك موجب بالا رفتن كيفيت نقشگوييهاي دوبله يك فيلم ميشود، اما اصرار بر استفاده مستمر از صداي دوبلورهاي نامبرده، نوعي تكرار ملالآور را از دوبلههاي به سرپرستي قنبري براي مخاطب يادآور ميشود (طوري كه اگر دوبله فيلمي در دست محمود قنبري باشد از قبل ميدانيم كه كدام دوبلورها به جاي شخصيتهاي اثر نقشگويي ميكنند) ولي هرگاه اين مدير دوبلاژ از هنر و صداي آشناي دوبلورهاي ديگري در كارش بهره برده، نتيجه كار درخشان شده است. نمونه بارز اين مورد بهرهگيري از صداهاي ماندگار منوچهر اسماعيلي و بهرام زند در دوبله شجاعدل است كه بهواقع دوبله اين فيلم را به يادماندني و در كارنامه قنبري متمايز ميكند. اين فيلم در اوايل دهه 1380 شمسي، در امور دوبلاژ تلويزيون جهت نمايش در برنامه سينمايك دوبله شد و از آن دست دوبلههاي فاخر تلويزيون است كه همپاي شاخص بودن اثر، حتي نقشهاي مكمل را معتبرترين دوبلورها گفتهاند. بنابراين دوبله شجاعدل، صرفهجوييهاي مالي مرسوم را ندارد.
آغاز دوبله اين فيلم اختصاص دارد به صداي محمود قنبري كه عنوان اسكاتلند سال 1280 را ميگويد و در ادامه صداي منوچهر واليزاده را به عنوان راوي كه از زبان شخصيت رابرت دبروس (با بازي اگوس مك فادين) است، ميشنويم: «حماسه ويليام والاس را برايتان ميگويم، تاريخنويسان انگلستان مرا دروغپرداز خواهند ناميد، اما تاريخ توسط كساني كه قهرمانان را به دار ميآويزند، نگاشته ميشود...». همين چند جمله كوتاه ابتداي فيلم كافي است كه متوجه شويم، قدرت قلم تواناي مترجمي زبردست در روح اين كلمات پنهان است و حسين شايگان با تبحر منحصر به فردش در اين عرصه، تمام دقت خود را صرف برگردان زبان اصلي فيلم به فارسي كرده است. صداي با حجم و اثرگذار بهرام زند به جاي شخصيت ويليام والاس (با نقشآفريني مل گيبسون) از نقاط قوت دوبله شجاع دل است كه انتخاب هوشمندانه محمود قنبري را جهت صداي اين نقش ميرساند. صداي زند و شيوه نقشگويياش اين ويژگي را دارد كه روي چهره بازيگران شاخص قرار گيرد و بهاصطلاح با حالات آنان در تناسب باشد براي اين موضوع چهره بازيگراني چون رابرت دنيرو، بروس ويليس، دانيل دي لوئيز، اد هريس، خاوير باردم و همين مل گيبسون با صداي بهرام زند بيشتر در يادها مانده تا با صداي ساير دوبلورها. نقش اولگويي زند در دوبله شجاعدل به خوبي توانسته تمام خصوصيات سلحشورانه ويليام والاس را به تماشاگر القا كند، مانند سكانس زورآزمايي والاس با هميش كمپبل (دوست دوران بچگياش) كه زند لحن رجزگويانه به خود ميگيرد و با حالتي از طعنه ميگويد: «سنگ تو انداختي! و يا به هنگام ترغيب كردن سپاهيان به جنگ، اوج و فرودهاي بسياري را در صدايش ميآورد كه كاملا با جوش و خروشهاي پرسوناژ والاس همگام است و بهرام زند در طول فيلم با شناخت درستي كه از جنس بازي گيبسون دارد، نقشگويي با حرارت خود را ادامه ميدهد تا اين كه در صحنه اعدام والاس فرياد «آزادي» را به گونهاي سر ميدهد كه تاثيرش را بر بيننده گذاشته و اين تبديل به شاخصترين دستاورد عملكرد يك دوبلور ميكند. اما ديگر انتخاب برتر محمود قنبري به صداي منوچهر اسماعيلي اختصاص دارد كه اين نابغه هنر دوبلاژ به جاي شخصيت پادشاه ادوارد پادراز (با بازي پاتريك مك گوهان) نقشگويي ميكند.
مك گوهان كه ايفاگر نقش پادشاهي سنگ دل و سلطهجو است، صدايي خشك و گرفته را براي اداي ديالوگهايش در نظر گرفته و اسماعيلي نيز همين نكات را در لحن صداي خود لحاظ كرده و گوياي لحن شاهانه با درونمايههاي قدرت شده است: در كارنامه درخشان منوچهر اسماعيلي، نقشگويي به جاي شخصيتهاي منفي نيز ديده ميشود كه نمونه شاهكارش صداي نقش ويكتور كاماروفسكي (با بازي راد استايگر) در دوبله دكتر ژيواگو (به مديريت احمد رسولزاده) است. اما به واقع اجراي صدايي نقش ادوارد پادراز به قدري استادانه است كه حسي از تحكم شخصيت با مايههايي از وحشت را به مخاطب القا ميكند و اين شيوه ماهرانه نقشگويي منوچهر اسماعيلي همچون ستوني محكم دوبله شجاع دل را نگاه داشته است، كافي است كه به نحوه اجرايش در چند صحنه دقت كنيم مثل سكانس رودررويي پادشاه ادوارد با پسرش كه رسم مملكتداري را به او ميآموزد، سپس از فرط عصبانيت وليعهد خود را نقش بر زمين كرده و بعد دستور ميدهد كه بايست، در اينجا اسماعيلي جمله «بايست» را بينهايت با اقتدار ميگويد كه اين خود دليل روشني است بر تواناييهاي اين دوبلور با تجربه در كنار اسماعيلي. افشين زينوري نيز با تسلط توانسته گوياي تزلزل شخصيتي يك وليعهد باشد. قنبري براي دو شخصيت زن اصلي فيلم، از صداي بهترينهاي دوبله عصر حاضر يعني زهره شكوفنده و مينو غزنوي بهره برده كه انتخابهاي به جايي هستند. زهره شكوفنده به جاي پرسوناژ مارون (كاترين مك كورمك) همسر ويليام والاس و مينو غزنوي به جاي پرنسس ايزابل (سوفي مارسيو) گويندگي كردهاند. شخصيت مارون با اين كه در دقايق اندكي از فيلم ديده ميشود، اما تاثير بسزايي بر روند داستان و خود والاس به عنوان همسرش دارد و هم اوست كه با كشته شدنش به دست عمال اشراف اسكاتلند، موجب شكلگيري قيام ويليام والاس ميشود. اين تاثيرگذاري بايد در صداي مارون نيز وجود داشته باشد كه زهره شكوفنده آن را به صورتي دلنشين درآورده است.
نيروان غني پور قاب کوچک ۲۲ شهريور ۱۳۸۷
به نظر من در این فیلم بهرام زند و زهره شکوفنده بسیار عالی و استادانه گويندگي کرده اند. بخصوص در گفتگوی بین مارون (همسر ويليام والاس) و ويليام والاس (بعد از سوارکاری در جنگل و کوه در هوای بارانی) گویندگی زهره شکوفنده بسیار دلنشین و پر احساس و سرشار از عشق است .و یادآور شاهکارهای های ماندگار او در دوران طلایی دوبله می باشد . و با تمام محدودیتهای موجود در دوبله خانم زهره شکوفنده همچنان یکی از درخشان ترین گوهرهای هنر دوبلاژ ایران است .
در انتهای فیلم ویلیام والاس در زندان با خدای خودش در راز و نیازه و میگه Im so afraid ( من خیلی ترسیدم ) که در فیلم عنوان میشه ( به خاطر آزادی می میرم ) که احتمالا مدیر دوبلاژ و مترجم آگاهانه این عمل را انجام داده اند. تا فیلم حماسی تر و تاثیر گذارتر باشد. ولی در کل با توجه به محدودیتهای موجود در ترجمه فیلمها ترجمه این فیلم بسیار عالی و همپای دوبلاژ آن می باشد.
و انصافا کار تمامی گویندگان این فیلم عالی بوده و برخی دیگر از گویندگان این فیلم عبارتند از : پرویز ربیعی - مازیار بازیاران - محمد علی دیباج و .... .
این فیلم در سال 1996 دو جایزه اسکار بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را نصیب مل گیبسن کرد . دیدن این فیلم را با دوبله زیبای آن به همه دوستان عزیز توصیه میکنم .