نام فیلم : همسفر

نام ترانه : هم سفر

نام خواننده : گوگوش

نام ترانه سرا : ایرج جنتی عطایی

آهنگساز : عالیجناب واروژان

تنظیم کننده : عالیجناب واروژان

سال ساخت: 1354

مدت: 4 دقیقه و 30 ثانیه

متن ترانه:

تو از كدوم قصه ای كه خواستنت عادته

نبودنت فاجعه بودنت امنیته

تو از كدوم سرزمین تو از كدوم هوایی

كه از قبیله ی من یه آسمون جدایی

اهل هر جا كه باشی قاصد شكفتنی

توی بهت و دغدغه ناجی قلب منی

پاكی آبی یا ابر نه خدایا شبنمی

قد آغوش منی نه زیادی نه كمی

منو با خودت ببر ای تو تكیه گاه من

خوبه مثل تن تو با تو همسفر شدن

منو با خودت ببر من به رفتن قانعم

خواستنی هر چی كه هست تو بخوای من قانعم

ای بوی تو گرفته تن پوش كهنه ی من

چه خوبه با تو رفتن رفتن همیشه رفتن

چه خوبه مثل سایه همسفر تو بودن

هم قدم جاده ها تن به سفر سپردن

چی می شد شعر سفر بیت آخرین نداشت

عمر کوچ من و تو دم واپسین نداشت

آخر شعر سفر آخر عمر منه

لحظه ی مردن من لحظه ی رسیدنه

منو با خودت ببر ای تو تكیه گاه من

خوبه مثل تن تو با تو همسفر شدن

منو با خودت ببر من به رفتن قانعم

خواستنی هر چی كه هست تو بخوای من قانعم

منو با خودت ببر منو با خودت ببر

در اجراهای دیگری توسط خواننده بیت زیر جایگزین بندی میگردد که آنرا با رنگ آبی مشخص نموده ام که در واقع این بیت صحیح می باشد. در کتاب زمزمه های یک شب سی ساله نیز بیت زیر بجای بیتی که در فیلم خوانده شده است قید گردیده است ، تحقیقات بنده نیز در خصوص دلیل این تغییر نتیجه ای در بر نداشت اما آنچه مسلم است بیت قدیمی اصلا هم وزن و در حد و قواره سایر ابیات این ترانه نمی باشد و گویی یک شاعر معمولی که قافیه کم آورده است آنرا به شعر اضافه نموده است . این بیت بسیار سنگین تر و زیباتر می باشد و بیشتر با سایر ابیات همخوانی دارد ، خواننده نیز اخیرا در تمام کنسرتهایش از این بیت استفاده می کند:

منو با خودت ببر من حریص رفتنم

عاشق فتح افق دشمن برگشتنم

فیلم همسفر را احتمالا تمام دوستان دیده اند. فیلم دارای دو ترانه ماندگار از دهه طلایی ترانه ایرانی می باشد. اگر چه فیلم با ترانه دیگری آغاز می گردد اما این ترانه به مراتب ماندگارتر از ترانه اول به فیلم می چسبد. شاید بواسطه موضوع فیلم و موضوع ترانه و استفاده بموقع آن در اواخر نیمه دوم فیلم این ترانه را بیشتر به فیلم نسبت می دهند تا ترانه اول.

ملودی فیلم به روی ریتم باساناوا سوار می شود. ریتمی که زیباترین ترانه های گوگوش روی آن خود نمایی می کند و هم خواننده و هم آهنگساز تبحر و علاقه خاصی به  این ریتم داشتند. در واقع تمام ترانه های گوگوش که با این ریتم ساخته شده اند جزو آثار ماندگار این خواننده قرار گرفتند. (شخصا ترانه های شیش و هشتی گوگوش را بجز تعدادی انگشت شمار نمی پسندم ، اغلی ترانه های فاخر گوگوش با ریتمهای bossa nova (مانند فصل خاکستری ، غایب همیشه حاضر) و slow rock (مانند گسترده رویا ، آدما از آدما زود سیر میشن ، گهواره) و waltz ( مانند خوابم یا بیدارم  ، کمکم کن ، ما به هم محتاجیم) و گاها samba ( مانند یه تنهایی یه خلوت ) ساخته شده اند.

فیلم همسفر همانطور که پیش از این در جستار فیلمهای متشابه به آن اشاره داشتم تا حدودی از فیلم کلاسیک در یک شب اتفاق افتاد تاثیر گرفته بود. این ترانه درست در زمانی پخش می گردد که علاقه عاطفه (گوگوش) به علی (بهروز وثوقی) برای مخاطب مسجل شده است و پخش ترانه همزمان می گردد با موتور سواری ایندو در جاده ای که بسیاری از ما خاطرات زیادی از آن داریم.

برای بسیاری از ما پیش آمده هنگام عبور از جاده چالوس ( مخصوصا ده کیلومتر پایانیِ مرزن آباد به چالوس) بویژه هنگام گذر از مقابل قهوه خانه همسفر (جاییکه عاطفه و علی شب را در آن سپری می کنند و بقول صاحبش شناسنامه هم نمی خواست) ناخودآگاه بیاد این فیلم می افتیم. هرچند با راه اندازی زودهنگام فاز سه اتوبان تهران شمال (نسبت به سایر فازها) یکی از زیباترین بخشهای این جاده  از دید مسافران حذف گردید اما به هر حال صاحب این رستون به لطف همان یک سکانسِ معروف سالهاست در این کافه دنج و سرسبز یکه تازی می کند و نان این سکانس را می خورد.

این ترانه همزمان با آغاز سفر علی و عاطفه  سوار بر موتور از مقابل این رستوران پخش می گردد و با عبور از پیچهای معروف و تونلهای جاده ادامه می یابد تا به زیر پل فرودگاه مهرآباد در جاده مخصوص کرج و میدان شهیاد (آزادی فعلی) به اتمام می رسد. ( با توجه به آشنایی کامل بنده با این جاده و تاریخچه آن و عزیمت به تمام روستاهای جاده چالوس محل تمام سکانسهای فیلم را تشخیص داده ام ، از جمله ورود به تونل که برخلاف برخی از سایتها که تونل مورد نظر را کندوان نوشته اند ، در واقع این سکانس در تونل شماره پنج فیلمبرداری گردیده است ، تونل طولانی  که در مجاورت سد کرج قرار دارد - بین روستای کوشک بالا و پلخواب ) .

اینکه این ترانه سفارشی بوده یا انتخابی متاسفانه تحقیقات بنده به نتیجه نرسید و امیدوارم اگر دوستان در این زمینه اطلاعاتی در دست دارند مضایقه نفرمایند اما شخصا بعید می دانم مسعود اسداللهی برای ساخت فیلمش چنین ترانه ای را به ایرج جنتی عطایی سفارش داده باشد و فکر می کنم ایشان احتمالا این ترانه را بخاطر مضمون آن از بین سایر ترانه های گوگوش برای فیلمش  انتخاب کرده باشد.

در هر صورت این ترانه بواسطه بازیگری روان خواننده ترانه در فیلم به روی فیلم می نشیند و اعتبار ویژه ای به فیلم می بخشد. اما ترانه دوم:

نام فیلم : همسفر

نام ترانه : وقتشه ، وقتشه رفتن

نام خواننده : گوگوش

نام ترانه سرا : ایرج جنتی عطایی

آهنگساز : عالیجناب واروژان

تنظیم کننده : عالیجناب واروژان

سال ساخت: 1354

مدت: 3 دقیقه و 52 ثانیه

متن ترانه:

(البته بندی که با رنگ آبی مشخص نمودم در کتاب زمزمه های یک شب سی ساله موجود نمی باشد اما خواننده ترانه در برخی از اجرا های آن این بند را اضافه نموده است ، تحقیقات بنده در خصوص اینکه این بند از سروده های ایرج جنتی عطایی می باشد یا خیر نیز نتیجه ای در بر نداشت. در مجموع باید گفت هر دو ترانه که در فیلم استفاده شده است بعدها دچار تغییر گردیدند.)

سکانس آغازین فیلم همسفر با این ترانه کلید می خورد. جائیکه عاطفه سرخورده از مردیکه در روز عروسی او را قال گذاشته است . و او با لباس عروسی سوار بر ماشین ژیان کوپه !! خود و در حال گریستن  به محل کار او می رود. ترانه پس از اتمام تیتراژ و اسامی عوامل فیلم با رسیدن عاطفه به محل کار نامزدش و ورود به پارکینگ ساختمان و توقف ماشین به اتمام می رسد . این ترانه نیز یکی از زیباترین ترانه های گوگوش می باشد که با ریتمی متفاوت با سایر آثارش آنرا اجرا می کند. متن ترانه نیز به واسطه ترانه سرایی ایرج جنتی عطایی دارای محتوا و کلمات زیبا و با وقاری  می باشد.

کلمات استفاده شده در این ترانه مانند شط سرخ نفرت ... عروس قحطی ... تولد فاجعه .... هجوم سنگیه آوار کینه و .....   کمتر در ترانه های ایرانی تا پیش از این استفاده می گردید. حتی بیت اضافه شده نیز از این قاعده مشتثنا نیست و استفاده از کلمات شلاق زمستون و یا بغض تاریخی سنگ به وزن ترانه افزوده است . انصافا به گزاف نیست که او را آبروی شعر معاصر می نامند. ترانه های او همیشه از زمان خود بسیار جلوتر و فراتر می باشند. در مجموع ترانه های بکار گرفته شده در این فیلم از ماندگارترین و زیباترین ترانه های فاخر دهه پنجاه می باشند که گذشت زمان هرگز آنها را کهنه نمی کند. در واقع حتی اگر فیلم همسفر روزی به فراموشی سپرده شود ترانه هایش اما هیچوقت فراموش نمی شوند.

در خصوص تنظیم زیبای عالیجناب نیز قطعا نیاز به توضیح نمی باشد و تکرار مکررات است. نت های واروژان جزئی جدا ناشدنی از این ترانه ها می باشد. قطعا شنیدن شعر ایرج جنتی عطایی با تنظیم شاهکار گونه واروژان و صدای بانوی ترانه ها همیشه مفرح بخش است و جای هیچ نقصی را باقی نمی گذارد و هیچ ایرادی از آن نمی توان گرفت. نبود واروژان و عدم آهنگسازی حسن شماعی زاده برای گوگوش در آثار جدیدش کاملا مشهود است و این موضوع باعث گردیده افراد عامی نیز اینروزها پی به تاثیر آهنگساز و تنظیم کننده در خلق یک ترانه ببرند. موضوعی که در دهه پنجاه پنهان بود و باعث گردیده بود تمام موفقیتهای یک ترانه بنام خواننده آن سکه بخورد.