خالق "سه گانه زلزله" با مرگ خویش جهان را به یک باره تکان داد

خبر درگذشت دردناک و نابهنگام عباس کیارستمی نه فقط در جامعه ایرانی به ویژه با خصلت ناخوشایند مرده پرستی شان، مانند بمب صدا کرد بلکه جهان هنر و هنرمندان جهان را در بهت فقدان حسرت بار او به ماتمی عمیق نشاند.

در فاصله سالهای  66 تا 73 کیارستمی سه اثر ماندگار خلق کرد که از لحاظ بازیگران، شخصیت ها و مکان دارای وجوه اشتراک ملموسی بودند؛ خانه دوست کجاست، زندگی و دیگر هیچ و زیر درختان زیتون. مکان فیلم برداری و وقوع داستان های سه فیلم روستای کوکر و حوالی آن واقع در استان گیلان بود و تم فرعی مشترک و ملموس دو مورد آخری زلزله. این سه اثر بزودی در بین سینماگران و سینماروهای جهان با استقبال و تحسین مواجه شد و شهرت بسیار پیدا کرد و به تریلوژی کوکر یا سه گانه زلزله معروف گردید و در حقیقت ماهیت دلنشین، غنی و قدرتمند سینمای ایران را به غرب شناساند.

معروف است که عباس کیارستمی سهراب سینمای ایران است اما مضاف بر آن هنرمندی متعهد و جادوگر نیز بود! وی که سمبل یک کارگردان وفادار به وطن و مردمش بود، تریلوژی کوکر را به مانند قالی های منحصر بفرد ایرانی بر دار پرده جادویی نقره ای بافت؛ نقشهایی زرین با تارهایی از واقعیت و پودهای خیال که چون در هم آمیختند تفکیک آنها از هم ناممکن است ولی هر زمان جلوه فیلم ها مثل نقش قالی های نفیس ایران چشم نواز و دلنشین و تاثیرگذار و قابل تعمق می باشد. هر فیلم او نسخه ای متفاوت از احساسی ناب را القا می کند که با ایجاد تعلیق ادراکی سعی در انتقال مفاهیم انسانی، اخلاقی و آرمانی دارد.

اکثر ما تریلوژی کوکر را دیده ایم و فیلمها کمابیش در ذهنمان نقش بسته اند. اما اولین این سه گانه برای من جاودانه تر است و چندخطی بدان می پردازم:

خانه دوست کجاست ماجرای احمد (بابک احمد پور) پسربچه ای ساکن روستای کوکر است که روزی پس از بازگشت از مدرسه در خانه متوجه می‌شود دفتر مشق بغل‌دستی‌اش، محمدرضا را اشتباهی برداشته و نگران و آشفته از اینکه اگر همکلاسیش مشقش را امشب ننویسد و فردا تحویل معلم ندهد تنبیه و اخراج می شود. محمدرضا ساکن ده مجاور است که اندازۀ تپه‌ای با کوکر فاصله دارد ولی این فاصله نه تنها برای قدم‌های کوچک احمد ناچیز نیست بلکه ناشناخته و پرفراز و نشیب است، اما عزم احمد جزم است و باور دارد با اینکه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید، هیچ راهی نیست کان را نیست پایان...

اخیرا درباره جهانی شدن این فیلم و بازخوردش برای خود کیارستمی مطلب جالبی در خبرآنلاین از قول سید محمد بهشتی خواندم که عینا درج می کنم:

"در یکی از اکران‌های این فیلم در پاریس بچه‌های یک مدرسه هم با معلمشان برای دیدن آمده بودند و وقتی فیلم تمام شد معلم بالای سن رفت و به بچه‌ها گفت «هر کدامتان که فیلم را دوست داشتید بروید در اطلس جهان بگردید و ایران را پیدا کنید و نقشه‌اش را روی کاغذ نقاشی کنید، مسئولین سینما این نقشه را به عنوان بلیط از باقی اعضای خانواده‌تان هم خواهند پذیرفت». کیارستمی به مزاح می‌گفت من آدم سنگدلی‌ام و کم پیش می‌آید حادثه‌ای اشکم را دربیاورد ولی حرفهای این معلم اشکم را درآورد..."

خانه دوست کجاست؟ / پوستر یادمانی عباس کیارستمی با کالیگرافی علیرضا مجابی

اما چندی پیش در سایت aecinema ترجمه مصاحبه مجله fire flies با استاد قید شده بود که مناسب است در اینجا به یاد شادروان کیارستمی به بخشی از آن اشاره کنم تا سه گانه دیگر! ایشان را هم بهتر بشناسیم:

 «دوهفته پیش من به یک برنامه دانشگاهی در ورونا دعوت شدم. آن‌ها گفتند می‌خواهند تریلوژی من را نمایش دهند و من هم طبق معمول فکر کردم که تریلوژی کوکر – خانه دوست کجاست، زندگی و دیگر هیچ و زیر درختان زیتون – منظور است ولی در واقع سه فیلمی که آن‌ها انتخاب کرده بودند گزارش، کپی برابر اصل و مثل یک عاشق بود. در ابتدا اعتراض کردم و گفتم این یک سه گانه نیست. ولی آن‌ها گفتند هست. بیایید و فیلم‌ها را ببینید. رفتم و به این نتیجه رسیدم که درست می‌گویند. گزارش در مورد ازدواج در سنین جوانی، کپی برابر اصل در مورد ازدواج در میان‌سالی و  بحران است و مثل یک عاشق در مورد عشق و عاشقی دیرهنگام است. وقتی هریک از این فیلم‌ها را کارگردانی می‌کردم، در سنی نزدیک به سن کاراکترها بودم. در واقع برخلاف تریلوژی کوکر، چیزی که در این سه فیلم مشترک است، مکان نیست، بلکه تم کلی است. بنابراین نویسنده مورد اشاره شما  هم باید درست گفته باشد.»

به هر تقدیر این دو سه گانه و باقی آثار یگانه کیارستمی امضای معتبر و ماندگار او بر شناسنامه سینمای فاخر ایران هستند و جای بسی افتخار است که در این وانفسا که ایران و ایرانی مظلومانه آماج انواع توهین ها و تحقیرهای کوته فکرانه جوامع و دول سطحی نگر قرار گرفته است، می توان همواره با استناد به آنها در جامعه هنری جهان سربلند باشیم... روحش شاد