یک مرد، یک نتیجه، چند نگاه

فیلم سینمایی درخشان فهرست شیندلر از اسپیلبرگ رو دیده اید؟ فیلمی که بیوگرافی اسکار شیندلر صنعتگر آلمانی عضو حزب نازی رو به تصویر کشیده. او در جریان جنگ جهانی دوم با استفاده از روابط و منابعی که در اختیار داشت نهایت خطر رو به جون خرید تا جماعتی از یهودیان آلمانی رو از چنگال نازیها در امان نگه بداره.

اما آیا می دونستید یک ایرانی هم در دوران جنگ جهانی دوم داشتیم که در غرب به شیندلر ایران معروفه؟! عبدالحسین سرداری  که در اثنای جنگ جهانی دوم یک دیپلمات در سفارت ایران در فرانسه بوده و موفق شده با به خطر انداختن مقام و ثروت و موقعیتش با ترفندهای حقوقی- سیاسی جان عده ای یهودی ایرانی و حتی غیر ایرانی مقیم در فرانسه رو از خطر تبعید به اردوگاه های مخوف نازی و مرگ نجات بده. او با صدور پاسپورت ایرانی برای صدها بلکه هزارها یهودی، اونها رو از بیخ گوش نازیها از فرانسه ی اشغال شده به ایران بیطرف فراری داد تا در امنیت زندگی کنند.

 سرداری، از نوادگان سرشناس قاجاری (دایی امیر عباس هویدا) تحصیل کرده دانشگاه ژنو در رشته حقوق بود که اول وزیر مختار ایران در بلژیک شد و سپس در فرانسه به مقام سرکنسولگری سفارت ایران رسید. با اشغال فرانسه و بسته شدن سفارتخانه ها، دسترسی بلامانع او به اوراق رسمی و پاسپورتهای خام ایرانی باعث شد یک اتفاق تاریخی شکل بگیره. ما این رویداد رو زیر ذره بینِ سه نگاه متفاوت می ذاریم:

1) عده ای معتقدند او عامل آژانس یهود و وابسته به صهیونیسم بوده و با گرفتن پول و جعل پاسپورت بخشی از یهودیان مقیم فرانسه رو به ایران فراری داده و از آنجا که تهران یک مقر مهم برای اسکان موقت یهودیان و سپس روانه کردنشان به فلسطین اشغالی بوده عمل سرداری صرفا در این راستا صورت گرفته.

2) عده ای نظر عباس میلانی، مدیر بخش مطالعات ایران در دانشگاه استنفورد و نویسنده کتاب معمای هویدا رو قبول دارند. او در این کتاب با اشاره ای به سرداری، او را یک سیاستمدار حرفه ای، رفیق باز، عیاش و زنباره می دونه که با اشغال فرانسه توسط نازیها و بسته شدن سفارت ایران در اونجا، با دسترسی بیواسطه به 1500 پاسپورت خالی، برای یهودیان ایرانی و غیرایرانی عملا جواز خروج صادر و با داشتن روابط گرم و خودمونی با آلمانهای مستقر در پاریس اونها رو متقاعد می کنه تا این ها بجای اینکه به اردوگاهها تبعید بشن به ایران مهاجرت کنند.

این موضوع و این موضع تا حد زیادی نزدیک به چیزیه که شما در سریال مدار صفر درجه از حسن فتحی ملاحظه می کنید. جاییکه حبیب پارسا (شهاب حسینی) برای نجات دختر یهودی مورد علاقه ش سارا استروک دست به دامن همسر یکی از دیپلماتهای ایرانی، جهانگیر همایون پناه (ایرج راد) میشه تا برای معشوقش پاسپورت جعلی ایرانی صادر کنه. همایون پناه (نقش تصویر شده سرداری در سریال) در همون پرسوناژ مختصر یک سیاستمدار اهل حال و پولدوست با روابط و نفوذ بالا معرفی میشه که به ازای پول و جواهرات برای خانواده های یهودی پاسپورت ایرانی جور می کنه یعنی فقط برای سودجویی و منافع شخصی خودش.

قبل از پرداختن به نگاه سوم تعجبم رو ابراز کنم از اینکه غربی ها چگونه شخصیت شیندلر آلمانی رو در فیلم خودش به قله صعود می برند و ما به عنوان یک هموطن اومدیم شیندلر ایرانی رو در همون نقش کوتاه نمادین سریال به حضیض نزول بردیم؛ دقیقا بردیمش زیر مدار صفر درجه!

3) نگاه آخر بر اساس تحقیقات دکتر فریبرز مختاری استاد کرسی خاور نزدیک دانشگاه دفاع ملی واشنگتن شکل گرفته که نسبت خویشاوندی دوری با سرداری داره او در رد دو نگاه قبلی در کتابش راجع به زندگی سرداری بنام در سایه شیر  موضعی کاملا متضاد می گیره. مختاری با استناد به شواهد و مدارک باقیمانده در سفارتخانه های مرتبط با سرداری و مصاحبه با اقوام و بازماندگان یهودی مهاجر از فرانسه و دوستان و خویشاوندان خود سرداری، این کتاب رو در وصف شیندلر ایران نوشته و خلاصه بگم سرداری رو مردی معرفی می کنه که زندگی خودش رو به خطر انداخت تا به هموطنان ایرانیش کمک کنه از مخمصه هلاکت بار نازیها فرار کنند. فیلم مستند معمای سرداری با تهیه کنندگی و کارگردانی مهدیه زارع زردینی، اخیرا با این نگاه ساخته شده و در دانشگاههای غربی به نمایش گذاشته شده.

آیا "چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید" ؟

سرانجام عبدالحسین سرداری در سال 1981 در اتاقی محقر و کرایه ای در جنوب لندن در تنهایی و غربت درگذشت. او در قبال این عمل تاریخی هیچوقت انتظار قدردانی رسمی نداشت و حتی سه سال قبل از مرگش وقتی اسراییلی ها خواستند ازش تقدیر کنند گفت: - من افتخار این را داشتم که طی اشغال فرانسه توسط آلمان، سفیر ایران در پاریس باشم و به همین دلیل وظیفه داشتم تا تمام ایرانیان، از جمله یهودیان ایرانی را نجات دهم.

سرداری که برخی او را وابسته و خدمتگزار صهیونیست، بعضی سیّاسی عیاش و منفعت طلب، و در نگاهی او را کوروش وارانه، ناجی یهودیان و شیندلر ایران معرفی کرده اند جان صدها و شاید هزارها انسان بیگناه را در مقطعی از تاریخ نجات داد و نامش خوب یا بد در تاریخ ماندنی شد.