در پست های قبل به عرض رساندم که:

در بهمن 1374 با امید، انگیزه و اشتیاق فراوان وارد رشته تولید (گرایش برنامه سازی تلویزیونی) دانشکده صدا و سیما شدم. از وجود اساتید بی نظیری بهره بردم که بسیاری از آنها با کج سلیقگی مسئولان وقت روبرو شدند و جوانان جویای علم از دانش و منش آنها بی بهره ماندند.

***

پس از پایان تحصیلات، با عنوان رسمی کارگردان - و البته با شغل های متفاوت کارگردانی، تصویربرداری، تدوین و نویسندگی- در واحدهای مختلف معاونت های سیاسی، استان ها و سیما فعالیت کردم. سرانجام نیز با درخواست شخصی و با حدود بیست و دو سال سابقه خود را بازنشسته کردم!

به طور خلاصه طی این سال ها در هر سه بخش اصلی تولید، تأمین و پخش برنامه تلویزیون تجربه کسب کردم و در شوراهای مختلف عضویت داشتم.

برای حُسن شروع بیان خاطرات مصداقی! بد نیست اتفاق بامزه ای را که در اولین روزهای حضورم در پخش اخبار سیما روی داد، شرح  دهم. اما برای آشنایی خوانندگان بزرگوار، ناگزیرم کمی از دستگاه ها و چرخش کاری آن زمان بگویم تا شاید فضای پخش اخبارِ آن سال ها در ذهن علاقمندان ترسیم شود.

من از شهریور 1378 در واحد تدوین پخش اخبار سیما مشغول فعالیت شدم* و چون تازه وارد بودم، دو شیفت اخبار بامدادی شبکه یک و نیمه شب شبکه پنج به من محول شد.

در آن سال ها، هنوز سیستم یکپارچه News Room در دنیا و به تبع آن، پخش اخبار ایران راه نیفتاده بود. همچنین سیستم پخش تلویزیون به تازگی از یوماتیک به بتاکم تبدیل شده بود.

از  آخرین مدل های دستگاه های یوماتیک که به بازار عرضه شد

سیستم و نوارهای یوماتیک بر اساس نوارهای یک اینچ، معروف به امپکس تولید شده بودند

سیستم یوماتیک پس از یک دهه استفاده در دنیا، جای خود را به سیستم بتاکم داد که از نوارهای باریکتر و کم حجم تر بهره می برد. سیستم بتاکم حدود یک دهه در تلویزیون ایران مورد استفاده قرار گرفت و عملاً پس از پایان امپراطوری آن، عصر دیجیتال و استفاده از سِرور و فایل آغاز شد که هنوز هم به اشکال مختلف در همه جای دنیا ادامه دارد.

دستگاه UVW-100 از اولین مدل های پخش بتاکم (مخفف Universal Video World) این مدل کاربری عمومی داشته و به خاطر قیمت ارزان تر در شرکت ها نیز مورد استفاده قرار می گرفت.

دستگاه های مدل PVW (مخفف Professional Video Worid) و نیز BVW (مخفف Broadcast Video World) با کاربری های حرفه ای تر به بازار عرضه شدند.

ریموت کنترل تدوین PVE-500 که اصطلاحاً A/B Roll بود و امکان تدوین هم زمان تصاویر دو دستگاه پخش و سپس ضبط روی نوار خروجی را فراهم می کرد. (مدل A Roll قدیمی تر و PVE-450 نام داشت.)

ریموت کنترل تدوین BVE-2000 که از آخرین و مجهزترین مدل ها بود و امکانات فراوانی در اختیار کاربر می گذاشت.

میکسر تدوین DFS-500 که امکان استفاده از انواع وایپ ها و وله ها را در انتقالات تصویری فراهم می کرد. ورود این دستگاه موجی از شادی را در بین تدوینگران تلویزیون و بازار آزاد فراهم کرد و به نحو افراطی و البته غلط از آن استفاده می شد!

اوج استفاده از این دستگاه و البته خلاقیت تدوینگران را می توان در تیتراژ انیمیشن های سال های ابتدایی دهه 70 و نیز فیلم های عروسی آن دوران دید! وقتی شخصیت ها و تصاویر لوله شده و یا به شکل توپ به گوشه ای پرتاب می شدند و یا از وسط دو نیم می شدند!!! 

ذکر این نکته ضروری است، تمام دستگاه هایی که در بالا از آنها نام بردم به شیوه خطی کار می کردند. یعنی: 1) امکان اصلاح و یا تغییر در نوع چینش و یا تدوین تصاویر نبود و در صورت تغییر باید کل مراحل، مجدداً تکرار می شد. 2) زمان ضبط تصاویر کاملاً واقعی بود. یعنی حتی برای کپی کردن 60 دقیقه تصویر، باید 60 دقیقه وقت صرف می شد تا تصاویر یک نوار روی نوار دیگر نیز ضبط شوند. (بر خلاف شیوه غیر خطی یا مونتاژ کامپیوتری که در صورت تصمیم به اِعمال تغییرات، کافی است نسخه ذخیره شده را فراخوانی کرده و اصلاحات مورد نظر را به سادگی اعمال نموده و خروجی گرفت.)

از دستگاه ها که بگذریم، به چرخش کاری و نحوه فعالیت انسانی می رسیم...

بخش های مختلف خبری، تحریریه های جداگانه ای داشتند که چند دبیر خبر، تحت سرپرستی سردبیر، خبرهای مختلف را تنظیم و ویرایش می کردند. هر خبر روی کاغذ A4 پرینت گرفته شده و به تهیه کنندگان خبر که کارشان پیدا کردن تصویر مناسب با خبر بود، تحویل داده می شد. تهیه کننده ها تصویر مناسب را پیدا کرده و نوار بتاکم مربوطه را از آرشیو دریافت کرده و همراه خبر مکتوب به تدوینگر آن بخش خبری تحویل می دادند.

تدوینگر نیز وظیفه داشت، مطابق متن خبر و با توجه به سرعت خوانش گوینده آن بخش، تصاویر را پشت سر هم به صورت سینک، تدوین کند. مثلاً مرحوم قاسم افشار، آقای حیاتی و خانم فرخ نژاد هر خط خبر را در شش ثانیه می خواندند و آقایان بابان و حسین زاده در هفت ثانیه. همچنین چند ثانیه بیشتر از خواست تهیه کننده و یا تایم خبر روی نوار خروجی ضبط می شد. (مثلاً اگر برای یک خبر نیاز به چهل ثانیه تصویر بود، همیشه پنج ثانیه اضافه تر هم به  آن اضافه می شد و رفقا در اصطلاح به این پنج ثانیه تصویرِ اضافی، اوتی می گفتند.) معمولاً تصاویر هر خبر به وسیله یک پالت رنگ دستگاه تدوین از هم جدا می شدند تا تصاویر خبرهای مختلف با هم اشتباه نشوند. تهیه کننده در رژی استودیو (همان اتاق فرمان)، تصویر هر خبر را به اصطلاح سرِ شات قرار داده و توپ** می داد.

مرحوم قاسم افشار و خانم فریده فرخ نژاد

فرض کنید خبری درمورد تغییر آب و هوا در صد سال گذشته آمده و خبر مکتوب درمورد صحبت های چهار نفر (اشخاص الف، ب، ج و د) درباره این موضوع است. گفته های شخص الف، دقیقاً دو سطر شده است، گفته های شخص ب، دو سطر و نیم، گفته های شخص ج، سه سطر و گفته های شخص د، یک سطر و نیم. ترتیب مونتاژ سینک خبر با گویندگی خانم فرخ نژاد به شکل زیر می شود:

از ابتدای تصویر تا تایم 12 ثانیه، تصویر شخص الف؛ تا ثانیه 27 تصویر شخص ب؛ تا ثانیه 45 تصویر شخص ج؛ تا ثانیه 54 تصویر شخص د به علاوه پنج ثانیه تصویر اوتی، مجموعاً 60 ثانیه.

اما گاه خبر مکتوب آماده نمی شد و یا پرینترها مشکل داشتند و یا هر اشکال دیگر. به هر ترتیب در این موارد، فقط موضوعِ خبر از طریق تهیه کننده به اطلاع تدوینگر می رسید. مثلاً به تدوینگر گفته می شد:

- سی ثانیه بازار تره بار بزن...

- یک دقیقه مرغداری بزن...

- چهل و پنج ثانیه شورای حکام بزن...

تدوینگر هم به صورت موضوعی از نماهای عمومی استفاده کرده و خبر را مونتاژ کرده و نوار را تحویل تهیه کننده می داد.

همان طور که گفتم، اولین روزهای کاری من در بخش خبری بامدادی شبکه یک بود. سردبیر این بخش بسیار منظم، حساس و البته همیشه نگران بود. بر خلاف او، تهیه کننده این بخش خبری (آقای غ) هم که مانند من تازه کار بود، بسیار خونسرد بود و با آرامشی شگفت انگیز و گاه اعصاب خُردکن راه می رفت و کار می کرد. آقای غ در آن بامداد، بدون آنکه متن خبر را کامل بخواند، فقط نگاهی سرسری به ابتدای یکی از خبرهای مکتوب روی مانیتور تحریریه انداخته بود و بدون گرفتن پرینت از این خبر، یک نوار موضوعی از آرشیو گرفته و به من تحویل داد.

- داداش! 40 ثانیه تیر آهن بزن...

من هم طبق گفته او، تصاویر ساختمان سازی را پیدا کردم و چند تصویر با کیفیت از تیر آهن و حرکت جرثقیل هایی که تیر آهن های عظیم الجثه را بر فراز اسکلت یک ساختمان می چرخاندند، تدوین کردم و نوار را تحویل آقای غ دادم.

هنوز چند دقیقه از شروع خبر نگذشته بود که دیدم از رژی صدای داد و فریاد می آید و سردبیر خبر که قلبش را مالش می دهد، روی صندلی وا رفته است و بقیه در حالی که زیر زیرکی لبخند می زنند، به او آب قند می دهند. اما متن خبر که سردبیر را به این روز انداخته و تا سکته پیش برده بود:

«پژوهشگران اعلام کرده اند، میزان آهن خون مادران باردار، رابطه مستقیمی با هوش نوزادشان پس از تولد دارد. طبق این تحقیقات کاهش مقدار آهن در بدن مادران، عوارض جبران ناپذیری بر جنین ...»

 از آن پس، هر وقت با آقای غ هم شیفت بودم، آیت الکرسی خوانده و به خودم فوت می کردم و خودم را به خدا می سپردم! همچنین اگر خبر مکتوب را تحویل نمی داد، شخصاً به تحریریه مراجعه کرده و خبر را از روی مانیتور یکی از دبیران خبر می خواندم... 

----------------------

پی نوشت:

* این همکاری تا بهمن 1387 ادامه داشت.

** Top (توپ دادن) اصطلاحی بود که قبل از ورود سرورها و دیجیتال در تمام پخش ها به کار برده می شد و در واقع همان Play کردن نوار درون دستگاه های پخش بود. به عنوان نمونه: دستور توپ 3، یعنی کاربر فنی کنار دستگاه باید نوار دستگاه 3 را Play می کرد.